Wszystko o emeryturach – emerytura 2024

Emerytura to świadczenie w formie pieniężnej wypłacane cyklicznie osobom uprawnionym. Do standardowej emerytury uprawnione są kobiety po ukończeniu 60 roku życia i mężczyźni, którzy skończą 65 lat. Głównym celem emerytury jest wsparcie finansowe osób po zakończeniu przez nie kariery zawodowej.

System emerytalny podzielony na 3 filary

Reformą z 1999 roku wprowadzono w Polsce model emerytalny bazujący na systemie repartycyjno-kapitałowym. Został on podzielony na trzy filary: pierwszy dotyczący emerytur w ramach ZUS-u, drugi obejmujący emerytury z OFE, a trzeci umożliwiający gromadzenie dodatkowych pieniędzy na jesień życia. ZUS odgrywa kluczową rolę w nowym systemie, ponieważ zarządza obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi i wypłaca świadczenia emerytalne.

ZUS jest najpopularniejszą, aczkolwiek nie jedyną instytucją zarządzającą emeryturami Polek i Polaków. Drugą, obok ZUS-u, największą organizacją emerytalną jest Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Ponadto pewne grupy zawodowe, takie jak: mundurowi, górnicy, nauczyciele, pracownicy kolei, prokuratorzy czy sędziowie, korzystają z branżowych systemów emerytalnych, które pozwalają im na wcześniejsze przejście na emeryturę i często oferują wyższe świadczenia.

Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE) to spółki zarządzające Otwartymi Funduszami Emerytalnymi (OFE) i reprezentujące je w relacjach zewnętrznych. Z kolei OFE to fundusze, które są integralną częścią zreformowanego systemu ubezpieczeń społecznych: gromadzą i inwestują składki ubezpieczonych. Rynek kapitałowy, ubezpieczeniowy i emerytalny jest kontrolowany przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF).

Aktualnie w Polsce wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jednak osiągnięcie wieku emerytalnego nie oznacza konieczności zakończenia kariery zawodowej. Polskie prawo nie zakazuje pracować emerytom.

Jakie są rodzaje emerytur?

W polskim systemie emerytalnym istnieje kilka rodzajów świadczeń, które pomimo wspólnej nazwy „emerytura” mają różne cechy i kryteria.

• Emerytura indywidualna to najczęstszy typ emerytury, przyznawany po osiągnięciu odpowiedniego wieku. Wysokość tej emerytury zależy od sumy, jaką zgromadziliśmy na koncie emerytalnym. Składki były co miesiąc pobierane z naszej pensji. Tę emeryturę można pobierać niezależnie od tego, czy nadal pracujemy, czy nie.
• Emerytura pomostowa (pomostówka) to specjalne świadczenie dla tych, którzy pracowali w trudnych warunkach i nie osiągnęli jeszcze standardowego wieku emerytalnego. Wysokość pomostówki może ulec zmianie po tym, gdy osiągniemy oficjalny wiek emerytalny.
• Emerytura małżeńska – w przypadku śmierci jednego z małżonków żyjący małżonek może otrzymać emeryturę małżeńską, która stanowi określony procent sumy świadczeń otrzymywanych przez oboje małżonków.
• Emerytura mieszana jest opcją dla tych, którzy osiągnęli wiek emerytalny między 2009 a 2014 rokiem i spełnili kryteria związane z OFE.
• Emerytury z gwarantowanym okresem płatności to emerytury zarówno indywidualne, jak i małżeńskie, zapewniające wypłatę przez określony czas. Jeśli beneficjent umrze przed upływem tego czasu, świadczenie jest wypłacane spadkobiercom.
• Emerytura honorowa jest przyznawana osobom, które skończyły 100 lat.
• Emerytury stażowe (projekt) są propozycją zakładającą przyznanie emerytur na podstawie liczby przepracowanych lat, z różnymi wariantami dla kobiet i mężczyzn.
• Emerytury branżowe – niektóre grupy zawodowe, takie jak mundurowi, nauczyciele czy górnicy, bazują na specjalnych systemach emerytalnych. Często umożliwiają one im wcześniejsze przejście na emeryturę i oferują korzystniejsze warunki świadczeń.
• 13 i 14 emerytura to nazwa dodatków pieniężnych przyznawanych emerytom i rencistom.

Jak jest naliczana emerytura?

Emerytura składa się z dwóch części:

• części socjalnej, która jest stałym składnikiem emerytury, wynoszącym 24 proc. kwoty bazowej obowiązującej w dniu składania wniosku,
• części stażowej, obliczanej na podstawie sumy składek wpłaconych na konto w ZUS. Tutaj bierze się pod uwagę 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych i 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych.

Kapitał początkowy to rozwiązanie dla tych, którzy pracowali przed 1999 rokiem, kiedy to nie istniały jeszcze indywidualne konta w ZUS. Jest on obliczany na podstawie stażu ubezpieczeniowego oraz zarobków osoby przed 1999 rokiem.

Gdzie składać wniosek o emeryturę?

Aby otrzymać emeryturę, osoba ubiegająca się o świadczenie musi dostarczyć do właściwego organu emerytalno-rentowego konkretne dokumenty. Wśród nich znajdują się prawidłowo wypełnione formularze – wniosek EMP oraz informacja ERP-6. Potrzebne są też dokumenty potwierdzające przepracowany czas oraz wysokość zarobków.

Jeśli chodzi o wniosek o emeryturę lub rentę z powodu niezdolności do pracy, osoba ubiegająca się musi dostarczyć dokumenty potwierdzające datę urodzenia, okresy uprawniające do świadczeń oraz ich wysokość, stan zdrowia oraz informacje na temat dochodów i ubezpieczenia. Jeśli ktoś pracował za granicą, musi dostarczyć dokumenty potrzebne do ustalenia świadczeń z zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych.

Nie trzeba czekać na osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego, by złożyć wniosek o emeryturę. Można to zrobić nawet 30 dni wcześniej.

Potrzebne formularze można pobrać z oficjalnej strony ZUS (KRUS-u) lub uzyskać w oddziałach tych instytucji.

Nowa ustawa dotycząca wieku emerytalnego

Od 2013 roku wiek emerytalny zaczęto stopniowo wydłużać do 67 lat dla obu płci, przy czym zakończenie okresu przejściowego dla mężczyzn miało nastąpić w 2020 roku, a dla kobiet o 20 lat później. Ten pomysł po kilku latach przestano kontynuować. Sejm zaakceptował ustawę zaproponowaną przez Kancelarię Prezydenta w zakresie zmian wysokości wieku emerytalnego. Tak więc od 1 października 2017 roku kobiety nadal mogą przechodzić na emeryturę po ukończeniu 60 lat, a mężczyźni po osiągnięciu 65 roku życia. Kobiety z 20-letnim stażem pracy i mężczyźni z 25-letnim stażem i po osiągnięciu wieku emerytalnego mają prawo do minimalnego świadczenia.

Pracodawcy nie mogą zwalniać pracowników, którzy mają cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. W kontekście problemów starszych pracowników na rynku pracy taka ochrona jest kluczowa.

Możliwość pracy po emeryturze

Przejście na emeryturę nie zawsze jest równoznaczne z końcem kariery zawodowej. Emeryci mogą dalej pracować i jednocześnie pobierać emeryturę. W grudniu 2020 roku pracowało 776,6 tys. emerytów, a w grudniu 2021 roku już – 812,9 tys. Aktywność zawodowa emerytów zależy głównie od sytuacji na rynku pracy i możliwości znalezienia odpowiedniego zatrudnienia, dopasowanego do swoich kwalifikacji. Bardzo istotnym wskaźnikiem wpływającym na wydłużenie aktywności zawodowej jest wskaźnik trwania w zdrowiu.

Jak pokazują aktualne dane ZUS-u, najwyższa emerytura wśród pań wynosi teraz blisko 27 tys. zł. Ta rekordowa emerytura należy do osoby, która skończyła pracować w wieku 81 lat, po 61 latach pracy. W przypadku mężczyzn rekordzista otrzymuje 37,8 tys. zł. Skończył pracować w wieku 85 lat, po 67 latach opłacania składek.

IKE i IKZE

Oprócz systemu publicznego, część osób korzysta z IKE czy IKZE w celu odkładania dodatkowych pieniędzy na emeryturę. Jest to rozwiązanie szczególnie popularne wśród osób o dochodach przekraczających średnią krajową.

Główną zaletą systemów jest możliwość indywidualnego ustalania wysokości składek oraz decydowania o sposobie inwestowania zgromadzonych funduszy. W przypadku IKE dodatkowym atutem jest zwolnienie zgromadzonych środków od podatku dochodowego. Z kolei IKZE, mimo że podlega opodatkowaniu, pozwala na zmniejszenie podstawy opodatkowania dzięki możliwości odpisu składek, co przynosi korzyści podatkowe.