Domy Pomocy Społecznej, domy opieki i domy seniora oferują kompleksową opiekę osobom starszym, niepełnosprawnym lub przewlekle chorym. W Polsce istnieje wiele rodzajów takich placówek, które są dostosowane do różnych potrzeb i oczekiwań mieszkańców. Niniejszy poradnik ma na celu przedstawienie pełnego obrazu funkcjonowania domów pomocy – od momentu podjęcia decyzji o przeprowadzce, przez proces przyjęcia, aż po codzienne życie w placówce.
Spis treści
- Czym jest dom opieki i jakie usługi oferuje?
- Kiedy należy podjąć decyzję o przeprowadzce osoby w podeszłym wieku do domu opieki?
- Rodzaje domów opieki w Polsce
- Działalność terapeutyczna w domach opieki
- Jak wybrać odpowiedni dom opieki dla seniora?
- Jak zapisać osobę starszą do domu opieki? Jakie są wymagane dokumenty?
- Przygotowanie do przejścia do domu opieki: jak przygotować seniora do zmiany otoczenia?
- Ile kosztuje pobyt w domu opieki/seniora i od czego jest uzależniony?
- Zasady pobytu w domu opieki
- Działalność terapeutyczna i rekreacyjna w domach opieki
- Prawa i obowiązki mieszkańców domów opieki: jak regulują je przepisy i jak można je egzekwować?
- FAQ – najczęściej zadawane pytania o domy opieki
Czym jest dom opieki i jakie usługi oferuje?
Dom opieki to placówka zapewniająca całodobową lub dzienną opiekę w ramach opieki stałej, długookresowej lub krótkookresowej osobom, które z różnych powodów nie mogą samodzielnie funkcjonować w swoim dotychczasowym środowisku. Oferta usług w domach opieki jest szeroka i obejmuje wsparcie w życiu codziennym oraz opiekę medyczną.
Podstawowe usługi oferowane przez domy opieki to:
- zakwaterowanie w pokojach jedno- lub wieloosobowych;
- całodobowa opieka pielęgniarska;
- regularne posiłki dostosowane do potrzeb dietetycznych mieszkańców;
- pomoc w codziennych czynnościach, takich jak higiena osobista czy ubieranie się;
- opieka lekarska, w tym regularne wizyty lekarza pierwszego kontaktu;
- rehabilitacja i fizjoterapia;
- terapia zajęciowa i aktywizacja;
- organizacja czasu wolnego i zajęć rekreacyjnych;
- wsparcie psychologiczne;
- opieka duszpasterska (w zależności od placówki).
Zakres usług różni się w zależności od typu placówki i jej profilu. Niektóre domy opieki specjalizują się w opiece nad osobami z konkretnymi schorzeniami – np. demencją czy chorobą Alzheimera. Domy opieki zapewniają nie tylko podstawową opiekę, ale także dbają o komfort psychiczny i fizyczny mieszkańców. Personel domów opieki to wykwalifikowani specjaliści: pielęgniarki, opiekunowie medyczni, fizjoterapeuci, terapeuci zajęciowi i psychologowie. W wielu placówkach organizowane są regularne zajęcia kulturalne, warsztaty artystyczne, wycieczki czy spotkania towarzyskie. Celem jest stworzenie środowiska przyjaznego osobom starszym, schorowanym i niepełnosprawnym.
Podstawy prawne regulujące działalność domów opieki są zawarte w:
- Ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej;
- Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej;
- Ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej:
- Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą;
- Ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego:
Kiedy należy podjąć decyzję o przeprowadzce osoby w podeszłym wieku do domu opieki?
Decyzja o przeprowadzce osoby starszej do domu opieki jest jedną z najtrudniejszych, jakie muszą podjąć rodziny. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, kiedy następuje właściwy moment – wszystko zależy to od indywidualnej sytuacji seniora i jego bliskich. Na taką konieczność mogą wskazywać liczne sygnały, jak:
- pogorszenie stanu zdrowia:
- senior wymaga stałej opieki medycznej, której rodzina nie jest w stanie zapewnić w domu;
- występują częste upadki lub wypadki domowe;
- choroba przewlekła postępuje, utrudniając codzienne funkcjonowanie;
- trudności w samodzielnym funkcjonowaniu:
- osoba starsza ma problemy z wykonywaniem podstawowych czynności, takich jak mycie się, ubieranie czy przygotowywanie posiłków;
- widoczne są zaniedbania w higienie osobistej i utrzymaniu czystości w domu;
- senior zapomina o regularnym przyjmowaniu leków lub ma trudności z ich dawkowaniem;
- problemy poznawcze:
- pojawiają się oznaki demencji lub choroby Alzheimera;
- senior ma trudności z orientacją w czasie i przestrzeni;
- występują przypadki gubienia się poza domem;
- izolacja społeczna:
- osoba starsza spędza większość czasu sama, bez kontaktu z innymi ludźmi;
- widoczne są objawy depresji lub apatii;
- senior rezygnuje z dotychczasowych zainteresowań i aktywności;
- wyczerpanie opiekunów:
- rodzina nie jest w stanie zapewnić całodobowej opieki ze względu na pracę lub inne obowiązki;
- opiekunowie odczuwają fizyczne i emocjonalne wyczerpanie związane z opieką nad seniorem;
- pojawia się ryzyko wypalenia opiekunów, co może negatywnie wpłynąć na jakość opieki;
- bezpieczeństwo:
- dom seniora nie jest przystosowany do jego obecnych potrzeb (np. schody, brak udogodnień w łazience);
- istnieje ryzyko wypadków domowych, takich jak pożar czy zatrucie gazem;
- senior ma tendencję do opuszczania domu i gubienia się;
- potrzeba specjalistycznej opieki:
- stan zdrowia seniora wymaga regularnych zabiegów rehabilitacyjnych lub specjalistycznej terapii;
- konieczne jest stałe monitorowanie stanu zdrowia przez wykwalifikowany personel medyczny.
Przed podjęciem decyzji o przeprowadzce osoby w podeszłym wieku do domu opieki warto:
- porozmawiać otwarcie z seniorem o jego potrzebach i obawach;
- skonsultować się z lekarzem prowadzącym i innymi specjalistami;
- rozważyć opcje pośrednie – opiekę dzienną lub pobyt czasowy w domu opieki;
- odwiedzić kilka placówek i porównać ich oferty;
- omówić sytuację z innymi członkami rodziny i wspólnie podjąć decyzję.
Przeprowadzka do domu opieki nie musi oznaczać izolacji czy utraty kontaktu z rodziną. Wiele placówek zachęca do regularnych wizyt i aktywnego udziału bliskich w życiu seniora. Dobrze wybrany dom opieki może zapewnić osobie starszej bezpieczeństwo, profesjonalną opiekę i możliwość nawiązania nowych relacji społecznych.
Rodzaje domów opieki w Polsce
Domy opieki i seniora w Polsce są rozmieszczone na terenie całego kraju i oferują opiekę dostosowaną do potrzeb osób starszych, niepełnosprawnych i schorowanych o różnym stopniu samodzielności.
- Domy Pomocy Społecznej (DPS) – to placówki publiczne, prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego lub na ich zlecenie. DPS-y zapewniają całodobową lub dzienną opiekę osobom, które z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności nie mogą samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu. Przykłady takich placówek to:
- Prywatne domy opieki – są prowadzone przez podmioty prywatne i często oferują wyższy standard usług i zindywidualizowaną opiekę. Mogą specjalizować się w opiece nad osobami z konkretnymi schorzeniami. Przykłady takich placówek to:
Przy czym art. 56 Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. wyróżnia różne typy publicznych Domów Pomocy Społecznej:
Art. 56. Domy pomocy społecznej, w zależności od tego, dla kogo są
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.
przeznaczone, dzielą się na następujące typy domów, dla:
1) osób w podeszłym wieku;
2) osób przewlekle somatycznie chorych;
3) osób przewlekle psychicznie chorych;
4) dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie;
5) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie;
6) osób niepełnosprawnych fizycznie;
7) osób uzależnionych od alkoholu.
- Domy opieki w górach:
- Domy opieki nad morzem:
- Domy opieki w mieście:
- Domy opieki w dolinie:
- Domy opieki pod lasem:
- Domy opieki nad rzeką:
- Domy opieki nad jeziorem:
- Domy opieki dla osób samodzielnych – są przeznaczone dla seniorów, którzy nie wymagają stałej opieki medycznej, ale potrzebują wsparcia w codziennym życiu, chociażby ze względu na samotność. Przykłady takich placówek to:
- Domy opieki dla osób niesamodzielnych – zapewniają całodobową opiekę medyczną i pielęgniarską dla osób wymagających stałego nadzoru. Często wyposażone w specjalistyczny sprzęt medyczny i rehabilitacyjny. Przykłady takich placówek to:
- Domy opieki dla osób niepełnosprawnych fizycznie:
- Domy opieki dla osób niepełnosprawnych intelektualnie:
- Domy opieki dla osób ze schorzeniami natury psychicznej:
- Domy opieki ogólnej – zajmują się opieką nad seniorami i osobami z różnymi problemami zdrowotnymi, bez konkretnej specjalizacji. Przykłady takich placówek to:
- Domy opieki specjalistycznej – są ukierunkowane na opiekę nad osobami z konkretnymi schorzeniami, np. demencją, chorobą Alzheimera czy Parkinsona albo nad przedstawicielami określonych zawodów, np. nauczycielami, muzykami. Oferują specjalistyczne programy terapeutyczne i przystosowane otoczenie.
- Koedukacyjne domy opieki – zapewniają specjalistyczną opiekę kobietom i mężczyznom, którzy mogą razem korzystać z przestrzeni wspólnych. Przykłady takich placówek to:
- Domy opieki dla kobiet:
- Domy opieki dla mężczyzn:
- Domy opieki z pobytami stałymi:
- Domy opieki z pobytami długoterminowymi:
- Domy opieki z pobytami krótkoterminowymi:
- Domy opieki z pobytami dziennymi:
- Duże domy opieki – ośrodki dysponujące kilkudziesięcioma miejscami dla podopiecznych z wieloma udogodnieniami i przestronnymi przestrzeniami wspólnymi. Przykłady takich placówek to:
- Kameralne domy opieki – małe ośrodki, które zwykle kilkunastoma miejscami dla osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych, a także w podeszłym wieku. Przykłady takich placówek to:
Liczba domów opieki w poszczególnych województwach różni się, przy czym placówki te są rozmieszczone nierównomiernie na wschodzie, zachodzie, południu i północy Polski.
- Domy opieki w woj. dolnośląskim – 57 ośrodków
- Domy opieki w woj. kujawsko-pomorskim – 27 ośrodków
- Domy opieki w woj. lubelskim – 24 ośrodków
- Domy opieki w woj. lubuskim – 9 ośrodków
- Domy opieki w woj. łódzkim – 43 ośrodków
- Domy opieki w woj. małopolskim – 49 ośrodków
- Domy opieki w woj. mazowieckim – 126 ośrodków
- Domy opieki w woj. opolskim – 25 ośrodków
- Domy opieki w woj. podkarpackim – 20 ośrodków
- Domy opieki w woj. podlaskim – 10 ośrodków
- Domy opieki w woj. pomorskim – 53 ośrodków
- Domy opieki w woj. śląskim – 86 ośrodków
- Domy opieki w woj. świętokrzyskim – 24
- Domy opieki w woj. warmińsko-mazurskim – 25 ośrodków
- Domy opieki w woj. wielkopolskim – 46 ośrodków
- Domy opieki w woj. zachodniopomorskim – 24 ośrodków
Domy opieki społecznej i domy opieki (seniora): kluczowe różnice
Podstawowa różnica między DPS a prywatnym domem opieki tkwi w sposobie finansowania i zarządzania. Domy Pomocy Społecznej są jednostkami publicznymi, finansowanymi głównie ze środków publicznych i zarządzanymi przez samorządy lokalne. Działają na podstawie Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.
Natomiast prywatne domy opieki są przedsiębiorstwami prowadzonymi przez osoby fizyczne lub prawne, działającymi na zasadach komercyjnych. Ich funkcjonowanie reguluje Ustawa o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 r. oraz przepisy dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej.
Ta fundamentalna różnica przekłada się na zasady funkcjonowania obu typów placówek.
- Proces przyjęcia – w przypadku DPS-ów proces przyjęcia jest bardziej sformalizowany i może trwać dłużej. Wymaga on decyzji administracyjnej wydanej przez Ośrodek Pomocy Społecznej, a czas oczekiwania na miejsce wynosi nawet kilka lat. W prywatnych domach opieki proces ten zazwyczaj jest szybszy i mniej skomplikowany – wystarczy podpisanie umowy z placówką.
- Koszty pobytu – DPS-y są generalnie tańsze dla pensjonariuszy, ponieważ część kosztów pokrywa państwo. Zgodnie z art. 61 Ustawy o pomocy społecznej, mieszkaniec DPS-u powinien pokrywać nie więcej niż 70% swojego dochodu na pokrycie kosztów utrzymania. Resztę dopłaca gmina lub rodzina. Prywatne domy opieki są zwykle droższe, a pełne koszty pobytu ponosi senior lub jego rodzina.
- Standard usług – prywatne domy opieki często oferują wyższy standard usług i bardziej komfortowe warunki pobytu. Mogą zapewniać pojedyncze pokoje, szerszy zakres zajęć rekreacyjnych czy bardziej zindywidualizowaną opiekę. DPS-y, ze względu na ograniczenia budżetowe, mają nierzadko skromniejsze warunki, choć oczywiście wiele z nich również oferuje wysoki standard opieki.
- Elastyczność oferty – prywatne placówki zazwyczaj mają większą swobodę w kształtowaniu swojej oferty i mogą szybciej dostosowywać się do potrzeb rynku. DPS-y są bardziej ograniczone przepisami i procedurami administracyjnymi.
- Kontrola i nadzór – DPS-y podlegają regularnym kontrolom ze strony urzędów wojewódzkich i innych instytucji państwowych. Prywatne domy opieki również są kontrolowane, ale proces ten może być mniej rygorystyczny.
- Specjalizacja opieki – DPS-y często są bardziej wyspecjalizowane w opiece nad osobami z konkretnymi schorzeniami lub niepełnosprawnościami. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. 2012 poz. 964), DPS-y dzielą się na typy w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone.
- Stabilność opieki – DPS-y, jako instytucje publiczne, oferują większą stabilność i pewność długoterminowej opieki. Prywatne domy opieki, jako przedsiębiorstwa, mogą teoretycznie zakończyć działalność, co mogłoby wiązać się z koniecznością przeniesienia pensjonariuszy.
- Dostępność miejsc – w DPS-ach często występują długie kolejki oczekujących, podczas gdy w prywatnych domach opieki zazwyczaj łatwiej o wolne miejsce.
Warto zauważyć, że mimo tych różnic, zarówno DPS-y, jak i prywatne domy opieki muszą spełniać określone standardy opieki określone w przepisach. Dla DPS-ów są to wymogi zawarte we wspomnianym wcześniej rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej, natomiast prywatne domy opieki muszą spełniać wymagania określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą.
Wybór między DPS-em a prywatnym domem opieki zależy od indywidualnej sytuacji seniora i jego rodziny. Kluczowe czynniki to stan zdrowia osoby starszej, jej preferencje, możliwości finansowe rodziny oraz dostępność miejsc w placówkach w danej lokalizacji. Niezależnie od typu placówki, najważniejsze jest, aby zapewniała ona seniorowi bezpieczne, godne i komfortowe warunki życia oraz profesjonalną opiekę dostosowaną do jego potrzeb.
Działalność terapeutyczna w domach opieki
Działalność terapeutyczna stanowi kluczowy element funkcjonowania domów opieki, mający na celu poprawę jakości życia seniorów, utrzymanie ich sprawności fizycznej i umysłowej oraz zapewnienie im satysfakcji z codziennego życia. Terapia w domach opieki ma charakter kompleksowy i obejmuje różnorodne formy aktywności.
Podstawą działalności terapeutycznej w domach opieki jest terapia zajęciowa. To forma rehabilitacji, która wykorzystuje różne rodzaje aktywności i zajęć w celu poprawy funkcjonowania fizycznego, psychicznego i społecznego pacjentów. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej każdy Dom Pomocy Społecznej powinien zapewniać mieszkańcom kontakt z psychologiem, a w miarę potrzeby również z innymi specjalistami oraz umożliwiać korzystanie z terapii zajęciowej.
Główne cele terapii zajęciowej w domach opieki to:
- utrzymanie lub poprawa sprawności fizycznej,
- stymulacja funkcji poznawczych,
- poprawa nastroju i samopoczucia,
- integracja społeczna,
- rozwijanie zainteresowań i pasji,
- zapewnienie poczucia sensu i wartości.
Działalność terapeutyczna w domach opieki powinna być prowadzona przez wykwalifikowanych specjalistów – terapeutów zajęciowych, fizjoterapeutów, psychologów czy animatorów kultury. Zgodnie z art. 55 Ustawy o pomocy społecznej.
Art. 55. 1. Dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających, zwanych dalej „mieszkańcami domu”.
2. Organizacja domu pomocy społecznej, zakres i poziom usług świadczonych przez dom uwzględnia w szczególności wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców domu oraz stopień ich fizycznej i psychicznej sprawności.
Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.
Indywidualizacja terapii jest kluczowa dla jej skuteczności. Dla każdego mieszkańca domu opieki powinien być opracowany indywidualny plan wsparcia, uwzględniający jego stan zdrowia, zainteresowania, możliwości i potrzeby. Plan ten powinien być regularnie aktualizowany w oparciu o obserwacje i postępy seniora.
Ważnym aspektem działalności terapeutycznej jest również jej regularność i systematyczność. Zajęcia powinny odbywać się codziennie, w stałych godzinach, co pomaga w utrzymaniu rutyny i poczucia bezpieczeństwa seniorów. Jednocześnie program zajęć powinien być na tyle różnorodny, aby zapobiegać monotonii i utrzymywać zainteresowanie mieszkańców.
Działalność terapeutyczna w domach opieki nie ogranicza się tylko do zorganizowanych zajęć. Równie ważne jest tworzenie środowiska sprzyjającego aktywności i samodzielności seniorów. Może to obejmować:
- odpowiednie zaprojektowanie przestrzeni wspólnych, zachęcających do interakcji społecznych,
- udostępnienie mieszkańcom materiałów do samodzielnych zajęć (książek, gier, materiałów plastycznych),
- organizację wycieczek i wyjść kulturalnych,
- umożliwienie seniorom udziału w codziennych czynnościach związanych z funkcjonowaniem domu (np. pomoc w nakrywaniu do stołu, pielęgnacja roślin).
Istotnym elementem terapii jest również wsparcie duchowe i emocjonalne. Wielu seniorów zmaga się z poczuciem osamotnienia, lękiem przed śmiercią czy utratą sensu życia. Dlatego w ramach działalności terapeutycznej ważne jest zapewnienie dostępu do opieki duszpasterskiej (zgodnie z wyznaniem seniora) oraz wsparcia psychologicznego.
Domy Pomocy Społecznej muszą spełniać ściśle określone warunki zgodnie § 6. 1. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej Wyzwaniem dla wielu domów opieki jest zapewnienie odpowiedniej ilości personelu do prowadzenia zajęć terapeutycznych. Wskaźnik zatrudnienia pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy wyznaczono w § 6. 2. wspomnianego rozporządzenia:
§ 6. 2. Warunkiem efektywnej realizacji usług opiekuńczych i wspomagających jest:
Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r.
- 1) zatrudnianie w pełnym wymiarze czasu pracy nie mniej niż dwóch pracowników socjalnych na stu mieszkańców domu;
- 2) zapewnianie mieszkańcom domu kontaktu z psychologiem, a w przypadku mieszkańców domu przebywających w domach, o których mowa w art. 56 pkt 3 ustawy, również z psychiatrą;
- 3) posiadanie wskaźnika zatrudnienia pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego, zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy w odpowiednim typie domu dla:
- a) osób w podeszłym wieku – nie mniej niż 0,4 na jednego mieszkańca domu,
- b) osób przewlekle somatycznie chorych – nie mniej niż 0,6 na jednego mieszkańca domu,
- c) osób przewlekle psychicznie chorych – nie mniej niż 0,5 na jednego mieszkańca domu,
- d) osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie – nie mniej niż 0,5 na jednego mieszkańca domu,
- e) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie – nie mniej niż 0,6 na jednego mieszkańca domu,
- f) osób niepełnosprawnych fizycznie – nie mniej niż 0,5 na jednego mieszkańca domu
Jednak w praktyce wiele placówek boryka się z niedoborami kadrowymi, co stanowi poważny problem dla polskiego systemu opieki nad osobami starszymi i potrzebującymi.
Jak wybrać odpowiedni dom opieki dla seniora?
Przede wszystkim należy rozróżnić wybór placówki w zależności od rodzaju ośrodka – istotne, czy mówimy o Domu Pomocy Społecznej, czy prywatnym domu opieki. W przypadku Domów Pomocy Społecznej o charakterze publicznym osoba wymagająca opieki wraz z rodziną ma ograniczone możliwości decyzyjne ze względu na przepisy. Natomiast przy wyborze prywatnego domu opieki nie ma żadnych ograniczeń prawnych tj. można wybrać dowolny ośrodek – znaczenie mają wyłącznie indywidualne oczekiwania osoby ubiegającej się o miejsce w placówce i jej rodziny.
Wspomniane ograniczenia dotyczące wyboru Domu Pomocy Społecznej są zawarte w art. 54 Ustawy o pomocy społecznej.
Art. 54. 2. Osobę, o której mowa w ust. 1, kieruje się do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, z zastrzeżeniem ust. 2a, chyba że okoliczności sprawy wskazują inaczej, po uzyskaniu zgody tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego na umieszczenie w domu pomocy społecznej.
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r
2a. W przypadku gdy przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie w domu pomocy społecznej danego typu zlokalizowanym najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej wynosi ponad 3 miesiące, osobę, o której mowa w ust. 1, kieruje się na jej wniosek do domu pomocy społecznej tego samego typu zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, w którym przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie jest krótszy niż 3 miesiące.
Art. 54 Ustawy o pomocy społecznej nie dotyczy prywatnych domów opieki, ale wybór placówki tego typu powinien być poprzedzony rzetelną analizą własnych oczekiwań oraz potrzeb osoby starszej, schorowanej lub niepełnosprawnej.
- Ocena potrzeb seniora – pierwszym krokiem powinno być dokładne określenie potrzeb osoby starszej, dlatego należy wziąć pod uwagę:
- stan zdrowia seniora i wymagany poziom opieki medycznej,
- stopień samodzielności w codziennych czynnościach,
- preferencje dotyczące lokalizacji (miasto, wieś, bliskość rodziny),
- zainteresowania i hobby seniora,
- potrzeby społeczne i emocjonalne.
- Rodzaj placówki – na podstawie oceny potrzeb należy zdecydować, jaki typ placówki będzie najodpowiedniejszy:
- Dom pomocy społecznej (DPS),
- Prywatny dom opieki,
- Dom opieki specjalistycznej (np. dla osób z demencją),
- Rodzinny dom opieki.
- Lokalizacja – wybór lokalizacji jest istotny, ponieważ:
- bliskość rodziny i przyjaciół ułatwia regularne odwiedziny,
- znajome otoczenie może ułatwić adaptację,
- klimat i środowisko mają wpływ na zdrowie seniora.
- Standard opieki – należy dokładnie sprawdzić standard opieki oferowany przez placówkę, a więc:
- stosunek liczby personelu do liczby mieszkańców,
- kwalifikacje personelu,
- dostępność opieki medycznej (lekarze, pielęgniarki),
- częstotliwość i jakość zajęć terapeutycznych i rekreacyjnych.
- Warunki mieszkaniowe – warto zwrócić uwagę na:
- wielkość i wyposażenie pokoi,
- dostępność łazienek (prywatne czy wspólne),
- udogodnienia dla osób niepełnosprawnych,
- przestrzenie wspólne (jadalnia, salon, ogród),
- ogólny stan techniczny i czystość placówki.
- Oferta zajęć i terapii – należy sprawdzić:
- rodzaje i częstotliwość zajęć terapeutycznych,
- dostępność rehabilitacji,
- ofertę zajęć rekreacyjnych i kulturalnych,
- możliwość wyjść i wycieczek.
- Wyżywienie – prawidłowe odżywianie ma ogromny wpływ na zdrowie seniora, dlatego warto zapytać o:
- jakość i różnorodność posiłków,
- możliwość dostosowania diety do indywidualnych potrzeb,
- godziny i sposób serwowania posiłków.
- Zasady odwiedzin – regularne kontakty z rodziną są bardzo ważne dla dobrego samopoczucia seniora, dlatego należy sprawdzić:
- godziny odwiedzin,
- możliwość noclegów dla gości,
- zasady wyjść poza teren placówki.
- Koszty i formalności – należy dokładnie zapoznać się z:
- pełnym kosztem pobytu i co obejmuje,
- dodatkowymi opłatami (np. za leki, rehabilitację),
- warunkami umowy,
- procedurą przyjęcia do placówki.
- Opinie i referencje – warto:
- porozmawiać z rodzinami obecnych mieszkańców,
- poszukać opinii w Internecie,
- sprawdzić, czy placówka ma odpowiednie certyfikaty i zezwolenia.
- Wizyta na miejscu – kluczowym elementem procesu wyboru jest osobista wizyta w placówce. Podczas wizyty należy:
- obserwować interakcje personelu z mieszkańcami,
- zwrócić uwagę na ogólną atmosferę,
- porozmawiać z mieszkańcami, jeśli to możliwe,
- zadać wszystkie nurtujące pytania personelowi.
- Okres próbny – wiele placówek oferuje możliwość krótkiego pobytu próbnego. Jest to doskonała okazja, aby senior mógł osobiście sprawdzić, czy czuje się komfortowo w danym miejscu.
- Konsultacja z lekarzem – przed podjęciem ostatecznej decyzji warto skonsultować się z lekarzem prowadzącym seniora, aby upewnić się, że wybrana placówka jest w stanie zapewnić odpowiednią opiekę medyczną.
- Uwzględnienie preferencji seniora – o ile to możliwe, senior powinien być aktywnie zaangażowany w proces wyboru. Jego opinia i odczucia powinny być kluczowym czynnikiem przy podejmowaniu decyzji.
- Elastyczność – warto sprawdzić, czy placówka jest elastyczna w dostosowywaniu się do zmieniających się potrzeb seniora. Czy oferuje różne poziomy opieki w ramach jednej placówki?
- Bezpieczeństwo – należy zwrócić uwagę na:
- systemy alarmowe i przeciwpożarowe,
- zabezpieczenia dla osób z demencją (np. zamykane drzwi, ogrodzony teren),
- procedury postępowania w sytuacjach awaryjnych.
- Aspekty prawne – warto zapoznać się z przepisami regulującymi działalność domów opieki, takimi jak Ustawa o pomocy społecznej czy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej, aby mieć pewność, że wybrana placówka spełnia wszystkie wymagane standardy.
Jak zapisać osobę starszą do domu opieki? Jakie są wymagane dokumenty?
Proces zapisania osoby starszej do domu opieki różni się w zależności od tego, czy wybieramy Dom Pomocy Społecznej (DPS), czy prywatny dom opieki. Niemniej jednak ogólna procedura i wymagane dokumenty są podobne.
Pierwszy krok to wybór domu opieki, który odpowiada potrzebom seniora – proces ten szczegółowo opisaliśmy w poprzednim rozdziale. Po wyborze placówki należy skontaktować się z nią bezpośrednio, aby uzyskać informacje o dostępności miejsc i szczegółowej procedurze przyjęcia.
Procedura przyjęcia do domu pomocy społecznej (DPS)
Dla publicznych Domów Pomocy Społecznej procedura przyjęcia jest określona w:
- Ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej:
- Art. 54 – określa ogólne warunki kierowania do DPS,
- Art. 59 – reguluje wydawanie decyzji o skierowaniu do DPS i decyzji ustalającej opłatę,
- Art. 60 – określa zasady odpłatności za pobyt w DPS.
- Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej:
- § 8 – określa szczegółową procedurę kierowania i przyjmowania do DPS.
§ 8. 1. Do domu kieruje się na podstawie:
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej
- 1) pisemnego wniosku osoby ubiegającej się o skierowanie do domu, zwanej dalej „osobą ubiegającą się”, złożonego do ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania lub pobytu w dniu jej kierowania; za zgodą osoby ubiegającej się lub jej przedstawiciela ustawowego wniosek może zgłosić inna osoba fizyczna lub prawna, a także powiatowe centrum pomocy rodzinie lub ośrodek pomocy społecznej;
- 2) rodzinnego wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegającej się w dniu jej kierowania, zawierającego w szczególności pisemne stwierdzenie braku możliwości zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania przez rodzinę i gminę.
Zatem wniosek o umieszczenie w DPS składa się do Ośrodka Pomocy Społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o przyjęcie. Wniosek może złożyć sama osoba zainteresowana, jej przedstawiciel ustawowy lub inna osoba, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego.
W dalszych paragrafach wspomniane rozporządzenie określa dokumenty wymagane jako załączniki do wniosku o przyjęcie do DPS, w tym:
- decyzję o przyznaniu osobie ubiegającej się zasiłku stałego oraz jej pisemną zgodę na ponoszenie opłat,
- decyzję organu emerytalno-rentowego ustalającego wysokość emerytury lub renty oraz pisemną zgodę na ponoszenie opłaty i na jej potrącanie,
- oświadczenia o wysokości dochodu osoby ubiegającej się, małżonka, zstępnych przed wstępnymi zobowiązanych do ponoszenia opłaty,
- pisemną zgodę osoby ubiegającej się lub przedstawiciela ustawowego na potrącanie z zasiłku stałego opłaty za pobyt w domu – w przypadku wyrażenia takiej zgody,
- pisemną zgodę ośrodka pomocy społecznej na potrącanie z zasiłku stałego osoby ubiegającej się opłaty za pobyt w domu – w przypadku skierowania do domu ponadgmninnego.
Po zebraniu wszystkich dokumentów i przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego Ośrodek Pomocy Społecznej wydaje decyzję o skierowaniu do Domu Pomocy Społecznej – Ośrodek Pomocy Społecznej ma 30 dni na rozpatrzenie wniosku. W przypadku pozytywnej decyzji osoba wymagająca opieki umieszczana jest na liście oczekujących na miejsce w wybranym DPS. Jeśli osoba jest kierowana do DPS na podstawie orzeczenia sądu, załączniki te nie muszą być skompletowane od razu – mogą zostać skompletowane w terminie do 3 miesięcy od wydania decyzji o przyjęciu do DPS. Jeżeli ośrodek wyda opinię negatywną i uzna, że osoba nie kwalifikuje się do domu pomocy społecznej, w decyzji odmownej musi uzasadnić swoje stanowisko; wówczas zainteresowanemu przysługuje prawo do odwołania się od decyzji.
Oprócz tego DPS może wymagać dostarczenia dodatkowych dokumentów, w tym:
- zaświadczenia lekarskiego potwierdzające zasadność umieszczenia osoby w DPS o określonym typie,
- zaświadczenia/opinii lekarza psychiatry w przypadku kierowania do Domu Pomocy Społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych,
- zaświadczenia/opinii psychologa w przypadku kierowania do Domu Pomocy Społecznej dla osób niepełnosprawnych intelektualnie,
- w przypadku umieszczania osób ubezwłasnowolnionych:
- postanowienia sądu o ubezwłasnowolnieniu,
- postanowienia sądu o ustanowieniu opiekuna lub kuratora,
- postanowienia sądu zezwalające opiekunowi na umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w Domu Pomocy Społecznej.
W przypadku umieszczania osób, które ze względu na stan zdrowia nie mogą wyrazić zgody na pobyt w DPS, zachodzi konieczność skierowania wniosku do sądu rodzinnego (opiekuńczego) w celu wydania postanowienia o umieszczeniu osoby bez jej zgody – może to zrobić pracownik Ośrodka Pomocy Społecznej.
Procedura przyjęcia do prywatnego domu opieki
Procedura przyjęcia do prywatnych domów opieki nie jest bezpośrednio regulowana przez Ustawę o pomocy społecznej. Opiera się pośrednio na:
- Ustawie z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców:
- Art. 2 – definiuje działalność gospodarczą, do której zalicza się prowadzenie prywatnego domu opieki,
- Ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (jeśli dom opieki świadczy usługi medyczne):
- Art. 16 – określa warunki wykonywania działalności leczniczej.
Procedura przyjęcia do prywatnego domu opieki jest zazwyczaj określona w regulaminie wewnętrznym danej placówki i opiera się na umowie cywilnoprawnej między domem opieki a klientem lub jego przedstawicielem. Tym samym zapisywanie seniora do prywatnego domu opieki jest znacznie prostsze w porównaniu do publicznych DPS-ów. Wystarczy skontaktować bezpośrednio z wybranym domem opieki, aby uzyskać informacje o dostępności miejsc i procedurze przyjęcia, a następnie przedłożyć wymagane dokumenty, w tym:
- formularz zgłoszeniowy (zazwyczaj dostarczany przez placówkę),
- zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia seniora,
- kopię dowodu osobistego,
- kopię legitymacji ubezpieczeniowej,
- dokumentację medyczną (historia chorób, przyjmowane leki itp.),
- oświadczenie o dochodach (może być wymagane w niektórych placówkach),
- zgodę seniora lub jego opiekuna prawnego na umieszczenie w domu opieki.
Po akceptacji zgłoszenia przez placówkę następuje podpisanie umowy określającej warunki pobytu, zakres świadczonych usług oraz koszty.
- Dodatkowe dokumenty, które mogą być przydatne:
- karta szczepień,
- lista przyjmowanych leków wraz z dawkowaniem,
- dane kontaktowe do rodziny i lekarza prowadzącego,
- informacje o alergiach i specjalnych potrzebach dietetycznych,
- dokumenty potwierdzające grupę inwalidzką lub stopień niepełnosprawności (jeśli dotyczy).
Warto pamiętać, że proces zapisywania osoby starszej do domu opieki bywa długotrwały, szczególnie w przypadku Domów Pomocy Społecznej, gdzie często występują kolejki oczekujących.
Procedura przyjęcia do domu opieki
Procedura przyjęcia do domu opieki może różnić się w zależności od rodzaju placówki (publiczna czy prywatna) oraz indywidualnych przypadków. Niemniej jednak, można wyróżnić pewne ogólne etapy, charakterystyczne dla wszystkich placówek.
- Wstępny kontakt i rozpoznanie:
- pierwszy kontakt z placówką (telefoniczny, mailowy lub osobisty),
- uzyskanie podstawowych informacji o ofercie, dostępności miejsc i kosztach,
- umówienie wizyty w placówce.
- Wizyta w placówce:
- Zapoznanie się z warunkami mieszkaniowymi i ofertą zajęć,
- Rozmowa z personelem na temat szczegółów opieki,
- Omówienie procedury przyjęcia i wymaganych dokumentów.
- Złożenie wniosku:
- w przypadku domu pomocy społecznej (DPS) wniosek składa się do Ośrodka Pomocy Społecznej;
- w przypadku prywatnego domu opieki wniosek składa się bezpośrednio do wybranej placówki, a formularz wniosku jest zazwyczaj dostarczany przez placówkę.
- Gromadzenie i składanie wymaganych dokumentów;
- zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia,
- dokumenty potwierdzające sytuację finansową,
- dokumentacja medyczna,
- dokumenty tożsamości itp.
- Ocena kwalifikacji:
- analiza złożonych dokumentów przez personel placówki,
- w przypadku DPS – decyzja Ośrodka Pomocy Społecznej.
- Ustalenie terminu przyjęcia:
- w przypadku dostępności miejsca – ustalenie konkretnej daty przyjęcia,
- w przypadku braku wolnych miejsc – umieszczenie na liście oczekujących.
- Przygotowanie do przeprowadzki:
- ustalenie listy rzeczy osobistych, które senior może zabrać ze sobą,
- omówienie z personelem placówki szczególnych potrzeb seniora,
- Dzień przyjęcia:
- transport seniora do placówki,
- dopełnienie formalności na miejscu (podpisanie umowy, zapoznanie z regulaminem),
- zakwaterowanie w pokoju,
- zapoznanie z personelem i innymi mieszkańcami.
- Okres adaptacyjny:
- wiele placówek oferuje okres próbny (zazwyczaj 2-4 tygodnie),
- w tym czasie ocenia się, czy senior dobrze adaptuje się do nowych warunków,
- regularne konsultacje z rodziną i samym seniorem.
- Ostateczne potwierdzenie pobytu:
- po pozytywnym przejściu okresu adaptacyjnego – potwierdzenie stałego pobytu,
- w przypadku trudności z adaptacją – rozważenie alternatywnych rozwiązań.
Jakie warunki trzeba spełnić żeby dostać się do DPS?
Proces kwalifikacji do DPS jest regulowany przez następujące akty prawne:
- Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593 z późn. zm.),
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. 2012 poz. 964 z późn. zm.),
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 stycznia 2011 r. w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz.U. 2011 nr 27 poz. 138 z późn. zm.).
Osoba ubiegająca się o miejsce w Domu Pomocy Społecznej (DPS) musi spełnić warunki określone przez Ustawę o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. oraz związane z nią rozporządzenia lub inne ustawy.
- Kryterium potrzeby całodobowej opieki –w tym brak możliwości zapewnienia opieki w miejscu zamieszkania zgodnie z art. 54 ust. 1.
Art. 54. 1. Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej.
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.
- Zgoda osoby kierowanej lub jej przedstawiciela ustawowego – osoba starsza musi wyrazić zgodę na pobyt w DPS (dotyczy to również prywatnych domów opieki) poprzez podpisanie dokumentu potwierdzającego zgodę. Członkowie rodziny nie mogą wyrazić tej zgody za osobę starszą, chyba że jest ona ubezwłasnowolniona lub ma przedstawiciela ustawowego. Zasady te wynikają wprost z art. 54. Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. oraz art. 38. i art. 39. Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r.
Art. 54. 2. Osobę, o której mowa w ust. 1, kieruje się do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, z zastrzeżeniem ust. 2a, chyba że okoliczności sprawy wskazują inaczej, po uzyskaniu zgody tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego na umieszczenie w domu pomocy społecznej.
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.
Art. 38. 1. Osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej.
Art. 38. 2. Przyjęcie do domu pomocy społecznej osoby, o której mowa w ust. 1, bez jej zgody a za zgodą jej przedstawiciela ustawowego wymaga orzeczenia sądu opiekuńczego o przyjęciu do domu pomocy społecznej.
Art. 39. 1. Jeżeli osoba, o której mowa w art. 38, lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody.
Art. 39. 3. Jeżeli osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r.
- Odpowiedni typ DPS – w przypadku publicznych Domów Pomocy Społecznej osoba musi kwalifikować się do jednego z typów placówek określonych w art. 56 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (patrz fragment: Rodzaje domów opieki w Polsce)
- Decyzja o skierowaniu – warunkiem przyjęcia do DPS jest uzyskanie decyzji o skierowaniu wydanej przez organ gminy właściwej dla miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się w dniu jej kierowania.
- Wywiad środowiskowy – przed wydaniem decyzji o skierowaniu do DPS przeprowadzany jest wywiad środowiskowy przez pracownika socjalnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Wywiad ten ma na celu ocenę sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osoby ubiegającej się o skierowanie do DPS.
- Dostępność miejsca – Przyjęcie do konkretnego DPS zależy również od dostępności wolnych miejsc. W przypadku braku miejsc, osoba może zostać umieszczona na liście oczekujących.
- Wyczerpanie innych form pomocy – przed skierowaniem do DPS powinny zostać wyczerpane wszystkie możliwości udzielenia pomocy w środowisku lokalnym, takie jak usługi opiekuńcze czy pobyt w dziennym domu pomocy.
- Brak przeciwwskazań do zamieszkania w DPS – osoba nie może mieć przeciwwskazań zdrowotnych do zamieszkania w domu pomocy społecznej, co musi być potwierdzone odpowiednim zaświadczeniem lekarskim.
- Kompletność dokumentacji – osoba ubiegająca się o miejsce w DPS musi dostarczyć komplet wymaganych dokumentów.
- Akceptacja warunków pobytu – osoba kierowana do DPS lub jej przedstawiciel ustawowy muszą zaakceptować warunki pobytu w placówce, w tym regulamin i zasady odpłatności.
- Wiek – w przypadku DPS dla osób w podeszłym wieku zazwyczaj przyjmowane są osoby, które ukończyły 60 lat (w przypadku kobiet) lub 65 lat (w przypadku mężczyzn), choć nie jest to sztywna reguła i zależy od indywidualnej sytuacji.
Spełnienie tych warunków nie gwarantuje automatycznego przyjęcia do DPS. Ostateczna decyzja zależy od indywidualnej oceny sytuacji osoby ubiegającej się, dostępności miejsc w odpowiednim typie placówki oraz decyzji organu kierującego.
Przygotowanie do przejścia do domu opieki: jak przygotować seniora do zmiany otoczenia?
Przejście do domu opieki to znaczna zmiana w życiu seniora, która stanowi źródło stresu i niepokoju. Odpowiednie przygotowanie ułatwi ten proces i pomoże w adaptacji do nowego środowiska.
- Wczesne planowanie i komunikacja.
- Rozpocznij rozmowy o przeprowadzce odpowiednio wcześnie, aby dać seniorowi czas na oswojenie się z tą myślą.
- Bądź otwarty i szczery w komunikacji, wyjaśniając powody tej decyzji.
- Zachęcaj seniora do wyrażania swoich obaw i uczuć związanych z przeprowadzką.
- Zaangażowanie seniora w proces decyzyjny.
- Jeśli to możliwe, włącz seniora w wybór domu opieki.
- Zabierz go na wizyty do potencjalnych placówek, aby mógł osobiście zobaczyć warunki i atmosferę.
- Pozwól mu uczestniczyć w podejmowaniu decyzji dotyczących jego nowego miejsca zamieszkania.
- Przygotowanie psychiczne.
- Rozmawiaj o pozytywnych aspektach życia w domu opieki, takich jak stała opieka medyczna, towarzystwo rówieśników czy organizowane zajęcia.
- Pomóż seniorowi w radzeniu sobie z lękiem i smutkiem związanym z opuszczeniem dotychczasowego domu.
- Rozważ skorzystanie z pomocy psychologa lub terapeuty, który może wspierać seniora w procesie adaptacji.
- Organizacja przestrzeni w nowym miejscu.
- Przygotuj listę rzeczy osobistych, które senior może zabrać ze sobą.
- Wybierz przedmioty o wartości sentymentalnej, które pomogą stworzyć znajome otoczenie w nowym miejscu (zdjęcia, ulubiony fotel, pamiątki).
- Zaplanuj, jak urządzić pokój w domu opieki, aby był jak najbardziej podobny do dotychczasowego otoczenia seniora.
- Utrzymanie kontaktów społecznych.
- Przygotuj listę kontaktów do rodziny i przyjaciół, którą senior zabierze ze sobą.
- Zaplanuj regularne wizyty rodziny i przyjaciół w pierwszych tygodniach po przeprowadzce.
- Rozważ zakup telefonu komórkowego lub tabletu, aby ułatwić seniorowi kontakt z bliskimi.
- Zachowanie rutyny.
- Porozmawiaj z personelem domu opieki o dotychczasowych nawykach i rutynie seniora.
- Staraj się, w miarę możliwości, zachować elementy codziennej rutyny seniora w nowym miejscu.
- Przygotowanie dokumentacji.
- Zbierz i uporządkuj wszystkie ważne dokumenty (medyczne, finansowe, osobiste).
- Przygotuj listę leków przyjmowanych przez seniora wraz z dawkowaniem.
- Spisz ważne informacje o seniorze (preferencje żywieniowe, zainteresowania, szczególne potrzeby) i przekaż je personelowi placówki.
- Planowanie dnia przeprowadzki.
- Ustal dokładny plan dnia przeprowadzki, uwzględniając transport i pomoc w rozpakowaniu.
- Zaplanuj, kto będzie towarzyszył seniorowi w dniu przeprowadzki.
- Przygotowanie fizyczne.
- Zadbaj o badania lekarskie i niezbędne szczepienia przed przeprowadzką.
- Upewnij się, że senior ma wystarczający zapas leków na pierwsze dni w nowym miejscu.
- Edukacja na temat nowego miejsca.
- Zapoznaj seniora z regulaminem i zasadami panującymi w domu opieki.
- Przekaż informacje o dostępnych zajęciach i aktywnościach w nowym miejscu.
- Przygotowanie do rozstania z dotychczasowym domem.
- Pomóż seniorowi w uporządkowaniu spraw związanych z dotychczasowym miejscem zamieszkania.
- Zorganizuj pożegnalne spotkanie z sąsiadami i przyjaciółmi.
- Wsparcie emocjonalne.
- Bądź dostępny dla seniora, aby mógł wyrażać swoje obawy i emocje.
- Zapewnij go o swoim wsparciu i regularnych wizytach.
- Planowanie pierwszych dni w nowym miejscu.
- Ustal z personelem plan pierwszych dni pobytu seniora.
- Zaplanuj regularne wizyty w pierwszym tygodniu po przeprowadzce.
- Przygotowanie do nowych aktywności.
- Zachęć seniora do udziału w zajęciach oferowanych przez dom opieki.
- Pomóż mu w znalezieniu nowych zainteresowań lub kontynuowaniu dotychczasowych hobby w nowym miejscu.
- Przygotowanie finansowe.
- Omów z seniorem kwestie finansowe związane z pobytem w domu opieki.
- Upewnij się, że wszystkie sprawy finansowe są uregulowane (np. stałe zlecenia, ubezpieczenia).
Przygotowanie seniora do przejścia do domu opieki wymaga czasu, cierpliwości i empatii. Adaptacja do nowego miejsca może trwać dłużej, niż się spodziewamy. Każdy senior reaguje inaczej na zmianę. Regularne wizyty, stały kontakt i wsparcie emocjonalne są niezbędne, aby senior czuł się bezpiecznie i komfortowo w nowym środowisku.
Ile kosztuje pobyt w domu opieki/seniora i od czego jest uzależniony?
Publiczne Domy Pomocy Społecznej (DPS):
W przypadku DPS odpłatność ustalana jest na podstawie decyzji administracyjnej wydawanej przez organ gminy. Chociaż nie ma formalnego progu dochodowego, który wykluczałby możliwość umieszczenia seniora w DPS, sytuacja finansowa osoby starszej i jej rodziny ma wpływ na sposób finansowania pobytu. Zgodnie z art. 61 Ustawy o pomocy społecznej, obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w Domu Pomocy Społecznej są osoby i podmioty w ściśle określonej kolejności.
Art. 61. 1. Obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:
- 1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
- 2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,
- 3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.
Art. 61. 2. Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.
- 1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;
- (…)
- 3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.
Zatem mieszkaniec DPS ponosi opłatę w wysokości nie większej niż 70% swojego dochodu. Średni miesięczny koszt utrzymania w DPS zależy jednak od regionu i typu placówki. Jeśli opłata mieszkańca nie pokrywa pełnego kosztu utrzymania do płatności zobowiązana jest rodzina. Wysokość dopłaty rodziny zależy od jej sytuacji finansowej i jest ustalana indywidualnie. Jeżeli opłaty mieszkańca i rodziny nie pokrywają pełnego kosztu, pozostałą część pokrywa gmina, z której osoba została skierowana do DPS.
Prywatne domy opieki:
W przypadku prywatnych domów opieki, warunki pobytu i odpłatności reguluje umowa cywilnoprawna zawarta między placówką a mieszkańcem lub jego przedstawicielem. Ceny w prywatnych domach opieki są zazwyczaj wyższe niż w DPS i mogą wahać się od około 3000 zł do nawet 10000 zł miesięcznie lub więcej. Pełny koszt pobytu ponosi senior lub jego rodzina.
Czynniki wpływające na koszty to:
- lokalizacja – domy opieki w dużych miastach lub atrakcyjnych turystycznie regionach są zazwyczaj droższe;
- standard zakwaterowania – pokoje jednoosobowe są droższe niż wieloosobowe, a wyższy standard wyposażenia i udogodnień wpływa na wzrost ceny;
- zakres świadczonych usług – szerszy zakres usług medycznych, rehabilitacyjnych czy rekreacyjnych podnosi koszt pobytu;
- stan zdrowia mieszkańca – osoby wymagające intensywnej opieki medycznej lub specjalistycznej terapii mogą ponosić wyższe koszty;
- długość pobytu – niektóre placówki oferują niższe stawki przy dłuższych pobytach;
- dodatkowe opłaty – mogą występować dodatkowe opłaty za usługi takie jak fryzjer, pedicure, wycieczki czy zajęcia dodatkowe.
Zarówno w przypadku publicznych Domów Pomocy Społecznej, jak i prywatnych domów opieki istnieją pośrednie możliwości dofinansowania ze strony państwa, czyli:
- dodatek pielęgnacyjny – przysługuje z urzędu osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia (Od 1 marca 2024 dodatek pielęgnacyjny wynosi 330,07 zł miesięcznie)
- zasiłek pielęgnacyjny – osoby niepełnosprawne mogą ubiegać się o zasiłek pielęgnacyjny, w 2024 roku wynosi 215,84 zł brutto miesięcznie (nie mylić z dodatkiem pielęgnacyjnym);
- świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji – maksymalna kwota tego świadczenia w 2024 roku wynosi 500 zł miesięcznie, ale jest ono dostępne tylko dla osób bez prawa do emerytury ani renty lub prawa do innego świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych albo z prawem do takich świadczeń, gdy ich łączna kwota brutto nie przekracza 2419,33,80 zł.
- dofinansowanie z PFRON – osoby niepełnosprawne mogą ubiegać się o dofinansowanie pobytu w domu opieki z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Zasady pobytu w domu opieki
Zasady pobytu w domu opieki są regulowane przez przepisy prawa, w tym:
- Ustawę o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.;
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej;
- w przypadku prywatnych domów opieki – Ustawę o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 r.
Zasady te mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa, komfortu i godności wszystkim mieszkańcom, przy jednoczesnym umożliwieniu im jak największej samodzielności i swobody.
Oprócz tego każdy dom opieki posiada swój regulamin wewnętrzny, który określa szczegółowe zasady funkcjonowania placówki. Mieszkańcy i ich bliscy są zobowiązani do zapoznania się z regulaminem i przestrzegania jego postanowień. W przypadku DPS regulamin organizacyjny jest zatwierdzany przez wojewodę, wójta gminy, burmistrza lub prezydenta miasta w ramach wniosku o zezwolenie na prowadzenie Domu Pomocy Społecznej (art. 57 Ustawy o pomocy społecznej). Natomiast w przypadku, gdy prowadzącym dom jest podmiot niepubliczny, regulamin organizacyjny ustala ten podmiot (Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej).
Działalność terapeutyczna i rekreacyjna w domach opieki
Działalność terapeutyczna i rekreacyjna domów opieki w Polsce jest regulowana przez:
- Ustawę z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej:
- Art. 55 – określa zakres usług świadczonych w Domach Pomocy Społecznej,
- Art. 56 – reguluje typy domów pomocy społecznej,
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej:
- § 5 ust. 1 pkt 3 – wymienia usługi wspomagające, w tym terapeutyczne i rekreacyjne,
- § 6 – określa szczegółowy zakres usług,
- Ustawę z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej:
- Art. 2 ust. 1 pkt 5 – definiuje pojęcie podmiotu leczniczego,
- Art. 18 – określa wymagania dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą,
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą:
- § 14 – określa wymagania dla pomieszczeń rehabilitacyjnych,
- Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego:
- Art. 8 – reguluje działania zapobiegawcze w zakresie zdrowia psychicznego.
§ 5 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej dotyczy publicznych Domów Pomocy Społecznej, natomiast stanowi też wskazówkę, na czym powinna polegać działalność terapeutyczna i rekreacyjna w prywatnych domach opieki:
§ 5. 1. Dom, niezależnie od typu, świadczy usługi:
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r.
- 1) w zakresie potrzeb bytowych, zapewniając:
- a) miejsce zamieszkania,
- b) wyżywienie,
- c) odzież i obuwie,
- d) utrzymanie czystości;
- 2) opiekuńcze, polegające na:
- a) udzielaniu pomocy w podstawowych czynnościach życiowych,
- b) pielęgnacji,
- c) niezbędnej pomocy w załatwianiu spraw osobistych;
- 3) wspomagające, polegające na:
- a) umożliwieniu udziału w terapii zajęciowej,
- b) podnoszeniu sprawności i aktywizowaniu mieszkańców domu,
- c) umożliwieniu zaspokojenia potrzeb religijnych i kulturalnych,
- d) zapewnieniu warunków do rozwoju samorządności mieszkańców domu,
- e) stymulowaniu nawiązywania, utrzymywania i rozwijania kontaktu z rodziną i społecznością lokalną,
- f) działaniu zmierzającym do usamodzielnienia mieszkańca domu, w miarę jego możliwości,
- g) pomocy usamodzielniającemu się mieszkańcowi domu w podjęciu pracy, szczególnie mającej charakter terapeutyczny, jeżeli mieszkaniec spełnia warunki do takiego usamodzielnienia,
- h) zapewnieniu bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych i przedmiotów wartościowych,
- i) finansowaniu mieszkańcowi domu nieposiadającemu własnego dochodu wydatków na niezbędne przedmioty osobistego użytku, w kwocie nieprzekraczającej 30% zasiłku stałego, o którym mowa w art. 37 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, zwanej dalej „ustawą”,
- j) zapewnieniu przestrzegania praw mieszkańców domu oraz zapewnieniu mieszkańcom dostępności do informacji o tych prawach,
- k) sprawnym wnoszeniu i załatwianiu skarg i wniosków mieszkańców dom
Prawa i obowiązki mieszkańców domów opieki: jak regulują je przepisy i jak można je egzekwować?
Prawa i obowiązki mieszkańców domów opieki są regulowane przez szereg przepisów prawnych oraz wewnętrzne regulaminy placówek.
Prawa mieszkańców domów opieki
Podstawy prawne:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (art. 30, 31, 32, 47),
- Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.,
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej,
- Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 r.
Podstawowe prawa mieszkańców domów opieki to:
- prawo do godnego traktowania,
- poszanowanie godności osobistej,
- ochrona przed przemocą fizyczną i psychiczną.
- prawo do prywatności – w tym:
- poszanowanie intymności,
- prawo do posiadania własnych rzeczy osobistych,
- prawo do samostanowienia – w tym:
- możliwość decydowania o swoim codziennym życiu,
- prawo do odmowy udziału w zajęciach,
- prawo do informacji – w tym:
- dostęp do informacji o stanie zdrowia,
- informacje o zasadach funkcjonowania placówki,
- prawo do opieki medycznej – w tym:
- dostęp do lekarza i pielęgniarki,
- prawo do leczenia i rehabilitacji,
- prawo do kontaktów społecznych – w tym:
- możliwość przyjmowania odwiedzin,
- prawo do kontaktu z rodziną i przyjaciółmi,
- prawo do uczestnictwa w życiu społecznym – w tym:
- udział w zajęciach terapeutycznych i rekreacyjnych,
- możliwość wyjść poza teren placówki,
- prawo do praktyk religijnych – w tym:
- możliwość uczestnictwa w nabożeństwach,
- dostęp do opieki duszpasterskiej,
- prawo do składania skarg i wniosków – w tym:
- możliwość zgłaszania uwag dotyczących funkcjonowania placówki,
- prawo do bezpieczeństwa – w tym:
- ochrona przed zagrożeniami zewnętrznymi,
- zapewnienie bezpiecznego środowiska.
Egzekwowanie praw mieszkańców domów opieki odbywa się poprzez:
- Wewnętrzne mechanizmy:
- zgłaszanie uwag do dyrekcji placówki,
- korzystanie ze skrzynki skarg i wniosków,
- udział w spotkaniach społeczności mieszkańców,
- zewnętrzne instytucje:
- Rzecznik Praw Pacjenta,
- Rzecznik Praw Obywatelskich,
- Wojewoda (nadzór nad Domami Pomocy Społecznej),
- sąd opiekuńczy,
- procedurę składania skarg:
- wewnętrznych:
- złożenie pisemnej skargi do dyrekcji placówki i oczekiwanie na odpowiedź (zazwyczaj do 14 dni),
- przypadku braku satysfakcjonującej odpowiedzi – odwołanie do organu prowadzącego.
- zewnętrznych:
- złożenie skargi do odpowiedniej instytucji (np. Rzecznika Praw Pacjenta),
- oczekiwanie na rozpatrzenie skargi i podjęcie działań przez instytucję,
- wewnętrznych:
Egzekwowanie praw mieszkańców domów opieki wymaga często aktywnego zaangażowania zarówno samych mieszkańców, jak i ich rodzin. Ogromne znaczenie budowanie świadomości praw wśród seniorów i ich bliskich oraz tworzenie kultury otwartości i dialogu w placówkach opiekuńczych. W przypadku poważnego naruszenia praw możliwe jest skierowanie sprawy do sądu, Może to dotyczyć np. przypadków zaniedbania czy nadużyć finansowych.
Obowiązki mieszkańców domów opieki
Obowiązki mieszkańców domów opieki to m.in.:
- przestrzeganie regulaminu placówki,
- dbałość o higienę osobistą i czystość otoczenia,
- współpraca z personelem,
- poszanowanie praw innych mieszkańców,
- dbałość o mienie placówki,
- przestrzeganie zasad bezpieczeństwa.
FAQ – najczęściej zadawane pytania o domy opieki
W Polsce kwestie związane z Domami Pomocy Społecznej reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Zgodnie z tą ustawą o umieszczenie w domu pomocy społecznej mogą starać się osoby wymagające całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogące samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu (Art. 54 ust. 1) oraz osoby, którym nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania (Art. 54 ust. 1). Mowa przede wszystkim o osobach w podeszłym wieku, przewlekle somatycznie chorych, przewlekle psychicznie chorych, dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, niepełnosprawnych fizycznie, uzależnionych od alkoholu. W przypadku prywatnych domów opieki o miejsce w placówce może starać się każdy, kto potrzebuje opieki.
Ustawa nie określa konkretnego czasu oczekiwania na miejsce w publicznym Domu Pomocy Społecznej. W praktyce może to trwać od kilku tygodni do nawet kilku lat w zależności od dostępności miejsc i liczby oczekujących. W prywatnych domach opieki, pomimo mniej sformalizowanych procedur, sytuacja wygląda podobnie.
Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) w Polsce nie refunduje bezpośrednio pobytu w domu opieki – ani publicznym, ani prywatnym. Publiczne domy opieki (Domy Pomocy Społecznej) nie są finansowane przez NFZ, lecz przez samorządy i opłaty mieszkańców. Jednak istnieją pewne formy wsparcia i opieki długoterminowej częściowo finansowane przez NFZ np. Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze (ZOL) i Zakłady Pielęgnacyjno-Opiekuńcze (ZPO), pielęgniarska opieka długoterminowa domowa, opieka paliatywna i hospicyjna.
W Polsce DPS (Dom Pomocy Społecznej) i ZOL (Zakład Opiekuńczo-Leczniczy) to dwie różne formy opieki długoterminowej, regulowane odrębnymi przepisami. DPS działa na podstawie ustawy o pomocy społecznej z 12 marca 2004 r., świadcząc całodobową opiekę i zaspokajając potrzeby bytowe osób, które nie mogą samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu. ZOL natomiast jest częścią systemu ochrony zdrowia, działa na podstawie ustawy o działalności leczniczej z 15 kwietnia 2011 r., zapewniając całodobową opiekę lekarską i pielęgniarską osobom przewlekle chorym, które nie wymagają hospitalizacji. Główna różnica polega na tym, że DPS koncentruje się na opiece socjalnej, podczas gdy ZOL zapewnia intensywniejszą opiekę medyczną.