Obecnie w Polsce kleszcze są aktywne przez cały rok, co wynika z łagodniejszych zim i braku mrozów. W związku z tym temat kleszczy powinien być dla nas stale istotny. Ukłucie tych niewielkich pajęczaków może doprowadzić do poważnych problemów neurologicznych będących skutkiem boreliozy albo równie groźnego kleszczowego zapalenia mózgu.
Spis treści
Ukłucie zakończone niedowładem
Kleszczowe zapalenie mózgu jest wywoływane wirusem atakującym mózgowe komórki nerwowe i otaczające je struktury. Do zakażenia dochodzi najczęściej w wyniku pokłucia przez zakażonego kleszcza, choć zachorować można również wskutek spożycia surowego (niepasteryzowanego) mleka i jego przetworów, pochodzących od krów i kóz zainfekowanych wirusem KZM – czyli zakażenie drogą pokarmową.
Odkleszczowe zapalenie mózgu powoduje u zainfekowanego:
- objawy grypopodobne (bóle mięśni),
- zaburzenia świadomości,
- zaburzenia ze strony układu nerwowego,
- silne bóle głowy,
- zaburzenia psychiczne,
- sztywność karku,
- zaburzenia czucia,
- zaburzenia snu,
- niedowłady kończyn,
- zapalenie stawów,
- zapalenie rdzenia kręgowego.
Fazy kleszczowego zapalenia mózgu
Okres wylęgania KZM wynosi 2-28 dni od ukłucia kleszcza; średnio są to dwa tygodnie. Pierwsza faza zakażenia trwa zwykle 1-9 dni. Po niej część chorych wraca do zdrowia, jednak u niektórych osób kilkudniowy okres remisji to tylko zapowiedź drugie, groźniejszej fazy KZM związanej z przedostaniem się wirusów do układu nerwowego. Druga faza może trwać wiele tygodni, a nawet miesięcy, i manifestować się takimi objawami jak m.in. wysoka gorączka, światłowstręt, niedosłuch.
Powikłania po kleszczowym zapaleniu mózgu występują średnio u ponad połowy pacjentów z rozwiniętą neurologiczną fazą choroby. Najgroźniej jest wtedy, gdy następuje porażenie ośrodka oddechowego wraz z zatrzymaniem akcji serca. Przebieg choroby u każdego z nas może być nieco inny. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to bardzo poważne powikłanie. Objawami zapalenia rdzenia kręgowego są m.in. drgawki, senność, i nagła, wysoka gorączka.
Według Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób ubiegły rok był rekordowy pod względem liczby przypadków KZM w krajach europejskich. W Polsce liczbę zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu szacuje się na od 150 do ponad 250 przypadków rocznie. Przypadki neurologiczne hospitalizowane w 2022 roku liczą aż 445 osób. To rekord.
Teraz przypadków może być jeszcze więcej. Łagodne zimy sprzyjają mnożeniu się drobnych gryzoni, a te są dla kleszczy najważniejszym żywicielem. Cieplejsze wiosny wydłużają okres ich żerowania, więc aktywność kleszczy obserwujemy już przez cały rok.
Brak lekarstwa
Na kleszczowe zapalenie mózgu do tej pory nie wynaleziono lekarstwa. Jego skutki można łagodzić wyłącznie objawowo, zbijając gorączkę i zmniejszając ból głowy. Jeśli dojdzie do porażeń, sytuacja staje się coraz trudniejsza. W takim przypadku medycyna nie może poradzić nic więcej, jak podtrzymywanie funkcji życiowych pacjenta i podane środków przeciwbólowych w celu przeczekania trudnego stanu. Jeśli pacjent przeżyje, po ciężkim przebiegu KZM zwykle będzie wymagał wielomiesięcznej rehabilitacji. Zdarza się, że skutki choroby są nieodwracalne, gdyż dochodzi do trwałych powikłań neurologicznych.
Kleszczowe zapalenie mózgu zagraża zwłaszcza osobom, których układ odpornościowy jest upośledzony.Około 1 proc. chorych z objawami neurologicznymi umiera (gdy komórki nerwowe mózgu zostaną zniszczone); reszta nie zawsze wraca do pełnej sprawności.
Przede wszystkim profilaktyka
Najskuteczniejszą ochroną przed KZM jest szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Warto o tym pomyśleć, tym bardziej że obecnie niezależnie od tego, w którym rejonie kraju mieszkamy, na kontakt z kleszczami jesteśmy narażeni w takim samym stopniu. Kleszcz może pokłuć nas nie tylko w lesie, ale również podczas spaceru w parku czy rekreacji w przydomowym ogródku. Ukłucie zwykle jest bezbolesne, ponieważ w skład śliny pajęczaka wchodzi dużo substancji znieczulających.
By zabezpieczyć się przed kleszczem, nośmy długie spodnie. Pokąpieli dokładnie obejrzyjmy całe ciało. Zwłaszcza te obszary, które kleszcze lubią: zgięcia pod kolanami, miejsce za uszami, pachwiny.
Co robić w razie wystąpienia objawów kleszczowego zapalenia mózgu?
W fazie zwiastunów, która nie zawsze charakterystycznie wskazuje na kleszczowe zapalenie mózgu, należy stosować leczenie objawowe: leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe; niesteroidowe leki przeciwzapalne. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów neurologicznych należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza lub wezwać pogotowie ratunkowe. Kleszczowe zapalenie mózgu bezwzględnie wymaga leczenia szpitalnego.
Uwaga! Nie każde ukąszenie przez kleszcza będzie wiązało się z zakażeniem wirusem kleszczowego zapalenia mózgu. W zależności od regionu tylko niewielki, określony odsetek kleszczy jest nosicielem tego patogenu.
Jak wyciągnąć kleszcza? Instrukcja
Przy drobnym „zabiegu” usunięcia kleszcza należy postępować zgodnie z poniższą instrukcją.
Uwaga! Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości, czy samodzielnie poradzisz sobie z usunięciem kleszcza, powinieneś zgłosić się do lekarza i zadbać o swoje zdrowie.
Źródło schematów: Ministerstwo Zdrowia / Państwowa Inspekcja Sanitarna
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.