Ubezwłasnowolnienie to instytucja prawna pociągająca za sobą poważne konsekwencje. Czym jest ubezwłasnowolnienie? Kiedy można z niego skorzystać? Ile to kosztuje? Jakie dokumenty są potrzebne? Kiedy wniosek o ubezwłasnowolnienie może przepaść w sądzie? Wyjaśniamy!
Spis treści
Czym jest ubezwłasnowolnienie?
Ubezwłasnowolnienie to pozbawienie danej osoby zdolności do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskujemy wraz z ukończeniem 18 lat lub zawarciem małżeństwa. Osoby, które nie ukończyły 13 lat, nie mają zdolności do czynności prawnych. A w przypadku osób pomiędzy 13 a 18 rokiem życia i osób powyżej 18 roku życia ubezwłasnowolnionych częściowo zdolność do czynności prawnych jest ograniczona.
Celem ubezwłasnowolnienia jest ochrona osoby, której stan zdrowia uniemożliwia samodzielne kierowanie swoim postępowaniem, w tym prowadzenie spraw życia codziennego. Instytucja została powołana w wyłącznym interesie osoby chorej.
Kiedy można skorzystać z ubezwłasnowolnienia?
Osoba może zostać ubezwłasnowolniona, gdy wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, takich jak nałogowe pijaństwo lub narkomania, nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Jednak samo naganne postępowanie osoby niewynikające z zaburzeń psychicznych nie może być podstawą do ubezwłasnowolnienia.
Ubezwłasnowolnienie częściowe versus całkowite
Ubezwłasnowolnienie może przyjąć dwie formy: całkowite lub częściowe.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
Ubezwłasnowolnienie częściowe jest wystarczające, gdy trzeba chronić prawa majątkowe kogoś, kogo dotyczy wniosek. Wnioskowanie o ubezwłasnowolnienie częściowe może wynikać z potrzeby przeciwdziałania np. zaciąganiu kolejnych nieuzasadnionych zobowiązań kredytowych bądź robienia niepotrzebnych zakupów, o ile prowadzi to do utraty środków do życia.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma kuratora. Kurator zostaje powołany do reprezentowania osoby ubezwłasnowolnionej częściowo i zarządzania jej majątkiem. Sprawa ustanowienia kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo i powołania go do opieki leży w gestii sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby ubezwłasnowolnionej częściowo. Proces rozpoczyna się dopiero po otrzymaniu z sądu, który wydał orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu, prawomocnej kopii decyzji o ubezwłasnowolnieniu częściowym.
Wniosek powinien być traktowany jako ostateczne rozwiązanie – to znaczy, że należy go złożyć tylko wtedy, gdy nie ma innej możliwości ochrony uzasadnionych interesów danej osoby.
Ubezwłasnowolnienie całkowite
Kiedy niemożność samodzielnego podejmowania decyzji wynika z problemów zdrowotnych, i może nieść za sobą poważne długofalowe skutki, trzeba rozważyć ubezwłasnowolnienie całkowite.
W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego sąd ustanawia opiekuna. Mając na uwadze dobrostan osoby, która ma pozostać pod opieką, w pierwszej kolejności na opiekuna wyznacza się małżonka (małżonkę), a w razie jego braku – osobę najbliższą.
Tylko określone podmioty mają prawo do składania wniosku o ubezwłasnowolnienie. Są to: współmałżonek, bliscy krewni w linii prostej (jak rodzice, dziadkowie, dzieci itp.), rodzeństwo, prawny opiekun, osoba, której dotyczy wniosek, prokurator bądź Rzecznik Praw Obywatelskich. W sprawie uczestniczy współmałżonek osoby, co do której toczy się proces ubezwłasnowolnienia – nawet jeśli to nie on jest wnioskodawcą. Prokurator także jest stroną postępowania, a jego rola sprowadza się do sprawdzenia, czy złożenie wniosku u ubezwłasnowolnienie nie zostało podszyte nieczystymi intencjami.
Dokumenty potrzebne do wniosku o ubezwłasnowolnienie
Bez wymaganych dokumentów wniosek o ubezwłasnowolnienie nie zostanie rozpatrzony. Co trzeba dostarczyć?
- Zaświadczenie lekarskie potwierdzające stan zdrowia osoby, wobec której staramy się o ubezwłasnowolnienie. Powinno ono zawierać informacje na temat choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Bez takiego zaświadczenia sąd nie przystąpi do rozpatrzenia sprawy, ponieważ uzna, że wnioskodawca niedostatecznie umotywował sprawę. Wyjątkowo sąd może przeprowadzić postępowanie bez zaświadczenia, np. jeśli równolegle toczy się sprawa o skierowanie osoby, której dotyczy wniosek, na przymusowe leczenie.
- Odpis skrócony aktu urodzenia osoby, której dotyczy wniosek.
- Odpis skrócony aktu małżeństwa osoby, na rzecz której składamy wniosek, jeśli jest ona w związku małżeńskim.
- Odpisy aktów stanu cywilnego (w oryginale), które potwierdzą pokrewieństwo między wnioskodawcą a osobą, na rzecz której składany jest wniosek.
Opłaty związane z ubezwłasnowolnieniem
Przygotowanie wniosku wiąże się z koniecznością wniesienia opłaty sądowej. Ile wynosi taka opłata? Stała opłata sądowa wynosi 100 zł. Koszt zaliczki na biegłych to około 360 zł.
Koszty mogą się zwiększyć, jeżeli zdecydujemy się skorzystać z pomocy profesjonalistów, takich jak adwokaci albo radcy prawni. Dodatkowe opłaty wiążą się z wynagrodzeniem dla tych osób.
Jeśli do czasu uzyskania orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu przydzielono komuś doradcę tymczasowego, trzeba liczyć się z kolejnym wydatkiem. Doradca tymczasowy może zażądać wynagrodzenia, obecnie w wysokości około 630 złotych miesięcznie. Jeśli osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, ma majątek, to wynagrodzenie dla doradcy tymczasowego jest wypłacane z tego majątku. Jeśli majątku nie posiada, to wynagrodzenie wypłaca osoba, która żądała ustanowienia doradcy tymczasowego. W pierwszej kolejności doradcą tymczasowym będzie małżonek, krewny lub inna osoba bliska.
Odwołanie ubezwłasnowolnienia – czy to możliwe?
Czy decyzję o ubezwłasnowolnieniu można odwołać? Tak. W każdym momencie można wnieść o odwołanie ubezwłasnowolnienia. Oczywiście jeżeli stan zdrowia osoby ubezwłasnowolnionej się poprawi. Wniosek powinien zawierać dowody zaświadczające o poprawie stanu zdrowia – np. nowe zaświadczenia lekarskie, opinie specjalistów itp. Jeżeli sąd podtrzyma swoją decyzję, a my się z nią nie zgadzamy, możemy się odwołać.
Trzeba mieć jednak na uwadze, że odwołanie ubezwłasnowolnienia to skomplikowany proces, często wymagający znacznej ilości czasu i zaangażowania. Pomoc adwokata lub radcy prawnego może okazać się tutaj nieoceniona.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.