Wypalenie zawodowe – przyczyny i profilaktyka. Jak przywrócić chęć do życia?

Rosnące koszty sprawiają, że pracujemy coraz więcej. Z tego względu coraz większym problemem staje się wypalenie zawodowe. Dotyka on osób aktywnych bez względu na wiek, branże czy staż pracy. Powagę problemu dostrzegła nawet Światowa Organizacja Zdrowia, zdefiniowała go i sklasyfikowała. Jakie są objawy wypalenia zawodowego i jak się przed nimi bronić? Tłumaczymy!

Wypalenie zawodowe – powszechny problem

W 2020 roku instytut ARC Rynek i Opinia we współpracy z agencją Randstad przeprowadzili badania, z których wynika, że prawie 1/3 pracowników umysłowych zmaga się z wypaleniem zawodowym. Rozwój syndromu może mieć nawet podobne podłoże do tego, które odpowiada za progresję stanów depresyjnych. To oznacza, że przyczyną wypalenia zawodowego nie musi być bezpośrednio praca. Może ono wynikać np. z nałożenia się obowiązków zawodowych i problemów w życiu prywatnym. Pracownik wypalony zawodowo na odpoczynek potrzebuje nawet kilku – kilkunastu miesięcy. Dla pracodawcy to koszt utraty doświadczonego fachowca i konieczność uzupełnienia składu.

Wypalenie zawodowe – definicja

Europejskie Forum Stowarzyszeń Medycznych WHO wypalenie zawodowe definiuje jako zespół wyczerpania energii emocjonalnej, fizycznej i poznawczej, przejawiający się osłabieniem emocjonalnym i fizycznym, brakiem efektywności i kompetencji.

Objawy wypalenia zawodowego

Objawy wypalenia zawodowego czasem trudno jest jednoznacznie wskazać. Bywa że są one na tyle zbieżne z symptomami innych chorób, iż niemożliwe jest właściwe dopasowanie ich do przypadłości bez poszerzonej diagnostyki.

Objawami wypalenia zawodowego są:

• brak chęci do pracy,
• trudności ze snem,
• problemy gastryczne (utrata apetytu lub przeciwnie – objadanie się),
• nieuzasadniony stres lub niepokój,
• obniżona odporność,
• ciągłe zmęczenie, nawet po weekendzie lub urlopie,
• wycofanie i apatia.

W obliczu wypalenia nawet najlepszy pracownik będzie zobojętniały, a swoją postawą zacznie odsuwać współpracowników i klientów. Bywa przygnębiony i łatwiej podatny na wahania nastrojów, zniechęcony do wykonywania podstawowych czynności pracowniczych. Ma problemy z koncentracją, a swoją bezsilność (nienawiść do pracy, a jednocześnie konieczność pozyskania środków do życia) przelewa na relację ze znajomymi i rodziną. Parodniowy urlop nie jest w stanie rozwiązać problemu nierzadko bardzo mocno zakorzenionego w psychice.

W sieci można znaleźć różne testy, które mają pomóc w odczytaniu niepokojących objawów. Można je stosować, chociaż ostateczną diagnozę i tak powinien postawić psycholog lub psychiatra.

Co zrobić, gdy dopadnie nas wypalenie zawodowe?

Im szybciej zdiagnozujemy wypalenie zawodowe, tym lepiej z naszego punktu widzenia. O trudnościach porozmawiajmy z rodziną, znajomymi – kimś bliskim; skonsultujemy się z psychologiem, który będzie mógł wdrożyć plan naprawczy. Róbmy to jak najwcześniej, czyli już wtedy, gdy zauważymy u siebie pierwsze objawy mogące świadczyć o wypaleniu zawodowym.

Jak zwykle przebiega wypalenie zawodowe?

Pracownik, którego dotknęło wypalenie zawodowe, zmienia się, jednak nie zawsze w sposób jednoznacznie zauważalny dla jego pracodawcy i kolegów zza biurka. Często dopiero wtedy, gdy przełożony lub współpracownik zareaguje złością, osoby wokół zauważają, że zachowuje się on inaczej niż do tej pory.

Według specjalistów można wskazać trzy podstawowe etapy wypalenia zawodowego.

I etap (wyczerpanie emocjonalne)

Etap I dotyczy wyczerpania emocjonalnego i prowadzi do poczucia zawodowego wyeksploatowania. Zaczyna się najczęściej niewinnie. Pracownik odczuwa po prostu większe niż zmęczenie niż dotychczas. Nie zawsze łączy je z pracą – czasem uważa, że jest to związane z natłokiem spraw osobistych.

II etap (depersonalizacja i cynizm)

Faza druga określana jest jako stadium depersonalizacji i cynizmu. Oznacza dystansowanie się do współpracowników i nieaangażowanie w życie firmy. Im II etap trwa dłużej, tym bardziej pracownik jest zmęczony – pojawiają się rozdrażnienie i agresja (przeważnie słowna). Pracownik, nie mogąc poradzić sobie z problemem, toczy ze wewnętrzną walkę.

III etap (poczucie braku celu)

Ostatnie stadium charakteryzuje się przejmującym poczuciem braku osobistych osiągnięć i kompetencji związanych z pracą, którą wykonujemy. Skutkuje to negatywnym postrzeganiem siebie i własnych umiejętności oraz zaniżonym poczuciem wartości i celowości osobistych dokonań.

Przyczyny wypalenia zawodowego

Wśród przyczyn wypalenia zawodowego psycholodzy wskazują m.in. na:

• Stres – pracownik, który od długiego czasu pracuje w stresie, w pewnym momencie zaczyna mieć dość. Stres ciągły, w przeciwieństwie do stresu krótkotrwałego, nie jest mobilizujący. Jeśli opadniemy z sił, możemy np. przestać reagować na kolejne polecenia.
• Rozbieżność między naszymi celami a tym, co robimy – praca powinna przynosić satysfakcję i pozwalać na wewnętrzny rozwój. Wykonując obowiązki poniżej swoich możliwości i oczekiwań, i nie widząc szansy na awans, pielęgnujemy frustrację.

Dobry pracodawca nie powinien doprowadzić do sytuacji, w której pracownika dotknie wypalenie zawodowe. W tym celu musi stosować narzędzia motywacyjne i nie przytłaczać podwładnego obowiązkami.

Profilaktyka wypalenia zawodowego

Aby uniknąć wypalenia zawodowego, należy dbać o regularny odpoczynek i racjonalny podział między życiem prywatnym a pracą, powoli adaptować się do nowego stanowiska, uczyć radzenia sobie ze stresem i zarządzania czasem oraz asertywności.

Na profilaktykę wypalenia zawodowego składa się kilka podstawowych czynników skutecznie obniżających ryzyko jej wystąpienia. To:

• Wystarczająca ilość snu i komfort wypoczynku – wyeliminuj przemęczenie i regeneruj siły fizyczne oraz mentalne.
• Aktywność fizyczna – nic tak nie wzmacnia pewności siebie jak dobry trening. W utrzymaniu równowagi pomogą kontakt z innymi ludźmi oraz kojący wpływ natury.
• Kontrola wymiaru czasu pracy – nie pracujmy za dużo. Nadgodziny i zabieranie pracy do domu zaburzają poczucie zakresu obowiązków.
• Pozytywne nastawienie – w pracy warto tworzyć przyjazną atmosferę. Nawet błahe żarty potrafią rozładować napięcie.
• Urlop – bez względu na to, jaką funkcję pełnisz, przynajmniej raz w roku powinieneś odpocząć nieco dłużej.
• Hobby – każdy z nas powinien mieć odskocznię od codzienności, tzw. własną strefę czasu wolnego. Lubisz wędkować? W wolny weekend wybierz się na ryby.
• Podejmowanie realistycznych wyzwań – mierz ambitnie, ale realnie. Wytyczenie sobie celu, który jest nieosiągalny, doprowadzi tylko do złości i frustracji.

Sposobem na przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu jest ustalenie życiowych priorytetów. Praca nigdy nie powinna być stawiana na pierwszym miejscu.

Zawody najbardziej narażone na wypalenie zawodowe

Wykonawcy niektórych z zawodów bardziej niż inni są narażeni na wypalenie zawodowe. To przeważnie profesje związane z dużą odpowiedzialnością, częstym kontaktem z ludźmi i poniekąd wchodzeniem w ich problemy. Osoby wypalone zawodowo można spotkać często wśród:

• psychologów,
• pedagogów,
• lekarzy,
• nauczycieli,
• pielęgniarek itp.

Leczenie wypalenia zawodowego

Nazwanie przeżywanych trudności zmniejsza napięcie, szczególnie jeśli praca jest podejmowana ze wzniosłych motywów. Zmiana warunków zatrudnienia na bardziej przyjazne pracownikowi może pomóc. Jeśli nie, być może konieczna będzie zmiana stanowiska lub zakładu. W skrajnych przypadkach, gdy psychoterapia nie pomoże, należy włączyć leczenie farmakologiczne.

Miłosz Magrzyk

Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.