Relacje między pracodawcą a pracownikiem są regulowane przez przepisy. O czym trzeba wiedzieć, na co zwrócić uwagę? Jakie obowiązki ma pracodawca, a jakie pracownik? Tłumaczymy!
Spis treści
Pracownik i pracodawca – kto może nim być?
Pracodawcą może być:
- osoba fizyczna zatrudniająca przynajmniej jedną osobę,
- osoba prawna (np. spółka akcyjna),
- jednostka organizacyjna (oddział osoby prawnej, filia spółki).
Pracownikiem może być osoba fizyczna, która:
- ukończyła 18 rok życia,
- nie ukończyła 18 lat, ale może być zatrudniona jako pracownik młodociany,
- ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych; jeżeli stosunek pracy nie sprzeciwia się jej dobru.
Osoba, która nie ukończyła szkoły podstawowej i nie ma 15 lat, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych wyłącznie w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia.
Obowiązki pracodawcy wobec pracowników
Każdy pracodawca ma obowiązek:
- poinformować pracowników rozpoczynających pracę o ich podstawowych uprawnieniach, zakresie obowiązków i sposobie wykonywania czynności,
- zapewnić każdemu pracownikowi stanowisko zgodnie z wymaganiami bhp i prowadzić systematyczne szkolenia w tym zakresie,
- organizować obowiązki w sposób ściśle wypełniający czas pracy z uwzględnieniem uzdolnień i kwalifikacji zatrudnionych,
- terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,
- zadbać o maksymalne zmniejszenie uciążliwości pracy (zwłaszcza w przypadku monotonnych czynności),
- w miarę możliwości zaspokajać socjalne potrzeby pracowników,
- przeciwdziałać każdej formie dyskryminacji w miejscu zatrudnienia (zapewnić pracownikom dostęp do dokumentów, w których spisane są nieakceptowane formy zachowań),
- ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
- obiektywne oceniać wyniki pracy, za wyznacznik przyjmując określone kryteria,
- prowadzić i przechowywać dokumentację pracowniczą (np. akta osobowe i płacowe),
- kształtować w zakładzie pracy atmosferę zgodnie z ogólnymi zasadami współżycia społecznego,
- przeciwdziałać mobbingowi.
Prawa pracodawcy
Pracodawca ma prawo do:
- kierowania pracą pracownika i rozliczania go z jej efektów oraz kontroli wykonywania zleconych zadań,
- sprawdzania, czy pracownik przestrzega czasu pracy ustalonego w zakładzie, regulaminu pracy, zasad bhp, dba o dobre imię zakładu, przestrzega zasad ochrony informacji wrażliwych,
- polecenia pracownikowi wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, jeśli wynika to z konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia (zdrowia), mienia, środowiska albo usunięcia awarii,
- egzekwowania od pracownika realizacji obowiązku starannego wykonywania pracy i poleceń, które są zgodne z prawem i wynikają z umowy,
- powierzenia pracownikowi na czas przestoju (ze względu na okoliczności leżące po stronie pracodawcy) innej pracy, za wykonanie której pracownik otrzyma wynagrodzenie,
- zobowiązania pracownika do pozostawania poza standardowymi godzinami pracy w gotowości do pracy w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (dyżur),
- nałożenia na pracownika kar pieniężnych (porządkowych, upomnienia, nagany) za nieprzestrzeganie porządku obowiązującego w zakładzie,
- rekompensowania pracy nadliczbowej czasem wolnym,
- przyznania premii (nagrody pieniężnej, dofinansowania kursów itp.) pracownikowi wzorowo wypełniającemu swoje obowiązki,
- kontrolowania służbowej poczty elektronicznej pracownika,
- potrąceń z wynagrodzenia pracownika, egzekwowanych np. na mocy tytułów wykonawczych w związku z koniecznością zaspokojenia świadczeń alimentacyjnych,
- udzielenia urlopu bezpłatnego w wymiarze ustalonym z pracownikiem w porozumieniu,
- odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego (w określonych okolicznościach),
- przesunięcia terminu urlopu z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy (także oddelegowania pracownika do wykonywania pracy u innego pracodawcy, przez okres zawarty w porozumieniu między pracodawcami),
- wprowadzenia szczególnego nadzoru na terenie zakładu (monitoringu) w celu ochrony pracowników i mienia,
- zwolnienia pracownika z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia.
Prawa pracownika
Pracownik ma prawo do:
- swobodnego wyboru pracy – chyba że nie spełnia wymagań formalnych, np. nie przedstawił wymaganego zaświadczenia o niekaralności,
- urlopu i wypoczynku – 20 dni urlopu przysługuje pracownikowi, którego staż pracy jest krótszy niż 10 lat; po upływie tego okresu ma on 26 dni urlopu wypoczynkowego na rok (osobie z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym),
- minimalnego wynagrodzenia – to stawki ustalone odgórnie, przez państwo. Pracodawca nie ma prawa płacić mniej,
- godności – w zakładzie pracy nikt nie powinien być dyskryminowany ze względu na płeć, wyznanie, wiek, przekonania polityczne itp.
- bezpiecznego wykonywania obowiązków służbowych — pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikowi bezpieczne i higieniczne warunki w miejscu pracy,
- organizowania się – pracownicy mogą tworzyć i wstępować do organizacji pracowniczych takich jak np. związki zawodowe,
- powrotu do pracy po urlopie bezpłatnym — obowiązkiem pracodawcy jest przywrócić cię na Twoje przedurlopowe stanowisko lub inne, lecz z nie mniejszym wynagrodzeniem,
- przerwy w pracy wliczonej w czas pracy – jeśli wykonujesz pracę w wymiarze co najmniej 6 godzin dziennie, należy Ci się wliczona w czas pracy co najmniej 15-minutowa przerwa,
- odszkodowania w przypadku naruszenia przez pracodawcę przepisów związanych z równym traktowaniem – odszkodowanie nie może być mniejsze niż minimalne wynagrodzenie,
- wynagrodzenia w przypadku odwołania ze stanowiska – odprawa przysługuje pracownikowi za okres wypowiedzenia,
- powrotu do pracy przed zakończeniem urlopu macierzyńskiego.
Obowiązki pracownika
Do obowiązków pracownika należą:
- przestrzeganie regulaminu zakładu pracy,
- staranne wykonywanie obowiązków,
- przestrzeganie zasad bhp,
- zachowanie tajemnic określonych w umowie i prawie,
- przestrzeganie zasad współżycia społecznego,
- dbanie o dobro zakładu pracy,
- przestrzeganie czasu pracy,
- zgłaszanie i usprawiedliwianie swoich nieobecności.
W których zawodach można zarobić najwięcej?
Według Głównego Urzędu Statystycznego w 2022 roku najlepiej płatnymi zawodami były:
- kierownik ds. finansowych,
- adwokat,
- programista,
- inżynier ds. optymalizacji procesów,
- key account manager.
Najniższe średnie zarobki reprezentantów pierwszego z wymienionych zawodów to około 14 tys. zł brutto (najwyższe – nawet co najmniej 2 razy więcej). Adwokat może zarobić średnio ponad 20 tys. miesięcznie, podobnie jak doświadczony programista. Inżynier ds. optymalizacji procesów może liczyć na przeciętną wypłatę w wysokości nawet 16 tys. zł, z kolei key account manager na start dostaje około 6 tys. Bardziej doświadczony specjalista w tej dziedzinie może liczyć nawet na 14 tys. zł co miesiąc.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.