Ikebana, tradycyjna japońska sztuka układania kwiatów, od wieków fascynuje swoją harmonią i głębią. W wielowiekowej tradycji kwiaty umieszczone w odpowiednim naczyniu tworzą kompozycje, które wyrażają duchową wymianę pomiędzy człowiekiem a przyrodą, odzwierciedlając zarazem estetyczną wrażliwość oraz naturalny cykl życia. Każda kompozycja symbolizuje niebo, ziemię i człowieka, łącząc materialne dzieła roślinnego rzemiosła z duchowością.
Spis treści
Ikebana jako tradycyjna japońska sztuka układania kwiatów
Sztuka układania kwiatów, znana jako ikebana, ma głębokie korzenie w japońskiej tradycji, a jej początki sięgają czasów wprowadzenia buddyzmu. Ikebana to słowo pochodzące od japońskich słów „ikeru” (ożywiać) oraz „hana” (kwiat). Jest sztuką układania kwiatów, ale też głęboką praktyką medytacyjną, w której harmonia, rytm i równowaga odgrywają kluczową rolę. Zakorzeniona w buddyzmie ikebana wyrosła jako rytualny sposób składania ofiar kwiatowych na ołtarzach świątyń już wiele wieków wstecz. Te proste, ale pełne znaczenia ofiary z czasem ewoluowały, dając początek sztuce, która stała się integralną częścią japońskiego dziedzictwa kulturowego.
Wraz z upływem lat różnorodność stylów i technik zmieniała się, odzwierciedlając zmieniające się gusta i społeczne trendy. Jednak niezmiennie w centrum ikebany pozostawało poszanowanie dla natury i jej cyklu życia. Układając kwiaty, artysta nie tylko kreuje piękno, ale także wyraża uczucia, myśli i ducha epoki. Współczesne kompozycje ikebany czerpią zarówno z tradycyjnych, jak i nowoczesnych form, harmonijnie łącząc je w całość.
Często w opinii laików twórcy ikebany aranżują kompozycje z „niczego”; po prostu korzystają ze zmysłu estetycznego i układają kwiaty według własnego widzimisię. Tymczasem w wielu przypadkach ich dzieła są oparte na konkretnym stylu, który obłożony jest licznymi przepisami.
Filozofia ikebany
Wabi-sabi to filozofia uważająca prostotę, niekompletność i ulotność za źródło prawdziwego piękna. To estetyka, która celebruje niedoskonałości i naturalny upływ czasu. Kiedy przyjrzymy się kompozycjom typu ikebana, zauważymy, że nie dążą one do symetrii ani do perfekcji, lecz do wyrażenia naturalności.
Kluczowym pojęciem w filozofii ikebany jest „pusta przestrzeń” w kompozycji. Nie chodzi tyle o fizyczne przerwy między elementami, co o odczuwalną energię, którą te przerwy tworzą i która pozwala całości „oddychać”.
Układanie kwiatów w ikebanie to chwila, w której twórca może połączyć się ze sobą, swoimi uczuciami i myślami. Ikebana staje się tym samym drogą do głębszego zrozumienia siebie oraz otaczającego nas świata – uczy cierpliwości, skupienia i zwracania uwagi na detale.
Nie można mówić o ikebanie, nie mówiąc o jej silnym związku z naturą. Każdy kwiat, gałązka czy liść użyty w kompozycji to symbol życia w jego najbardziej ulotnej formie. Poprzez akceptację tej ulotności i jej celebrację w sztuce ikebany uczymy się doceniać chwilę. Ikebana przypomina o tym, jak ważne jest życie tu i teraz, z pełną wdzięcznością za każdy moment.
Style ikebany
Wędrując przez stulecia tradycji, odkryjemy bogatą paletę wyrazu i estetyki ikebany.
- Styl rikka: to najstarszy styl, charakteryzujący się rygorystycznymi zasadami i symetrią. Wyróżniamy tu rikka shofutai oraz rikka shimputai.
- Styl heika: kwiaty układane są w smukłych wazonach, bez użycia kenzanu.
- Styl moribana: charakteryzuje się użyciem kenzanu i płytkiego naczynia. Woda w naczyniu ma symboliczne znaczenie.
- Styl seika: to klasyczny styl, w którym kompozycja tworzy trójkąt. W tym stylu stosowane są kwiaty takie jak m.in. lilie i róże.
- Styl nageire: składa się na niego swobodne ułożenie kwiatów w wysokich naczyniach z dwoma głównymi układami – pionowym i poziomym.
Główne szkoły ikebany
- Szkoła Ikenobo: najstarsza szkoła ikebany, założona w VI w., bazująca na tworzeniu nowych form z naturalnych materiałów.
- Szkoła Shofu: wywodzi się z XV w. i charakteryzuje wykorzystaniem dryfującego drewna.
- Szkoła Ohara: wprowadziła nowości w układaniu kwiatów, korzystając z europejskich kwiatów i naczyń o wymyślnych formach, założona w 1895 roku.
- Szkoła Sogetsu: założona w 1927 roku, podkreśla twórczą swobodę, dlatego pozwala na używanie dowolnego materiału.
- Szkoła Chiko: założona w XX w., łączy eleganckie piękno z nowoczesnością poprzez wzbogacenie kompozycji o sezonowe elementy.
- Szkoła Aratame: współczesna szkoła łącząca tradycyjne techniki z nowoczesnym designem.
Materiały i narzędzia
W sztuce ikebany, tak jak w innych formach ekspresji, odpowiedni dobór materiałów i narzędzi jest kluczem do stworzenia harmonijnej i przemyślanej kompozycji. Co więcej, każdy element ma swoje symboliczne i praktyczne znaczenie.
Podczas wybierania kwiatów, liści i gałęzi do ikebany, warto zwrócić uwagę nie tylko na ich kolor i formę, ale także na ich konsystencję, wytrzymałość i sezonowość. Staranny wybór roślin pozwoli stworzyć kompozycję, które odzwierciedlają ducha pory roku. Ponadto uważne obserwowanie i wybór materiałów pomagają lepiej zrozumieć ich charakter i to, jakie przekazują emocje.
Wazon w ikebanie nie jest jedynie praktycznym naczyniem na wodę, ale stanowi integralną część całej kompozycji. Jego forma i kolor mogą wpływać na ogólny nastrój i atmosferę pracy. Wazon jest tłem, które podkreśla piękno kwiatów i gałęzi.
Jeśli chodzi o narzędzia, to są one kluczem do precyzyjnego i skutecznego układania. Nożyki są niezbędne do cięcia i formowania roślin, a ich ostrość i kształt mogą wpłynąć na wygląd końcowej kompozycji. Kenzan to płytka najeżona kolcami, między które zostają wetknięte łodygi i pędy roślin. Służy do ustabilizowania roślin w wazonie. Przydadzą się również kenzan naoshi służący do pielęgnacji kenzanów i nożyczki ogrodniczo-florystyczne.
Ikebana jako sposób na rozwijanie pasji
Ikebana zakorzeniona w dawnej tradycji to bardzo uniwersalna forma sztuki. Odkrywanie jej tajników może być fascynującą podróżą, bogatą w wewnętrzne doświadczenia.
Zajmowanie się ikebaną to nie tylko estetyczna przyjemność. W dzisiejszych czasach, kiedy wielu z nas poszukuje chwil spokoju i skupienia, ikebana jest drogą do wewnętrznej harmonii i ekspresji.
Poprawa koncentracji to tylko jeden z pozytywnych efektów regularnego układania kwiatów. Dzięki niej mózg jest bardziej zaangażowany, co sprzyja jego aktywności i utrzymaniu w dobrej kondycji na dłużej. Ponadto skupienie na jednym zadaniu, jakim jest układanie kwiatów, może pomóc w redukcji stresu i napięcia i zadziałać niemal jak medytacja. Dodatkowo ikebana to świetny sposób na ćwiczenie precyzji rąk i koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Jak rozpocząć przygodę z ikebaną?
Rozpoczynając przygodę z jakąkolwiek nową dziedziną, warto otoczyć się właściwymi źródłami wiedzy i inspiracji.
Zacznij od obserwacji. Przed zaangażowaniem się w praktyczne ćwiczenia, poświęć chwilę na podziwianie prac mistrzów. Galerie sztuki, muzea czy internetowe zbiory zdjęć mogą być źródłem inspiracji i pokazać, jak różnorodna jest ta forma sztuki.
Nie obawiaj się eksperymentów. Na początek nie musisz inwestować w specjalistyczne narzędzia czy kwiaty. Zacznij od tego, co masz pod ręką – nawet zwykłe kwiaty z ogrodu czy liście z parku mogą być materiałem do Twoich pierwszych kompozycji.
Zacznij od prostych kompozycji, a z czasem wraz z rozwojem umiejętności spróbuj tworzyć coraz bardziej złożone formy. Jeżeli możesz, uczestnicz w warsztatach prowadzonych przez doświadczonych nauczycieli.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.