Wspólne życia partnerów bez formalnego potwierdzenia związku to forma relacji, na którą decyduje się bardzo dużo osób. Określane mianem „życia na kocią łapę” jest alternatywą dla tradycyjnego małżeństwa i obejmuje zarówno wymiar ekonomiczny, jak i intymny. Na czym dokładnie polega taki układ i jakie są jego konsekwencje?
Spis treści
Związek kohabitacyjny – czym jest?
Związek kohabitacyjny to forma współistnienia dwojga ludzi, którzy dzielą wspólny dom, prowadzą jedno gospodarstwo domowe i łączą ich bliskie relacje. Pierwotnie definiowano go jako związek osób przeciwnej płci. Dziś granica tego pojęcia jest płynniejsza i mieszczą się w niej również pary jednopłciowe.
Obecnie jest najczęściej traktowany w dwojaki sposób: jako wstęp do małżeństwa, swoiste „małżeństwo na próbę” mające ułatwić podjęcie decyzji o związku formalnym i zmniejszyć prawdopodobieństwo późniejszego rozpadu związku wskutek rozwodu, albo jako alternatywa wobec małżeństwa. Bazując na tym, można wyróżnić następujące typy kohabitacji:
- kohabitacja młodzieńcza,
- kohabitacja poprzedzająca małżeństwo,
- kohabitacja zamiast małżeństwa,
- kohabitacja ponowna.
W Polsce związek kohabitacyjny nie jest równoznaczny z małżeństwem pod względem praw. Osoby żyjące w takim związku nie mają z mocy ustawy automatycznego prawa do dziedziczenia po sobie, dostępu do informacji medycznych partnera, ani nie mogą żądać alimentów po rozstaniu. Wszelkie kwestie majątkowe również nie są regulowane przez prawo wspólnoty majątkowej, chyba że zostaną określone w testamencie lub innych dokumentach prawnych. W Polsce osoby żyjące w związkach bez ślubu nie mają możliwości adopcji dzieci, co jest przywilejem zarezerwowanym dla małżeństw. W świetle prawa takie związki nie posiadają formalnego statusu, co oznacza brak przypisanych im praw i obowiązków, które są charakterystyczne dla osób po ślubie.
Za ojca teorii związku kohabitacyjnego jest uznawany szwedzki socjolog Jan Trost, który zdefiniował to pojęcie w 1979 roku. Według niego związek kohabitacyjny dotyczy dwóch osób różnej płci, wspólnie zamieszkujących przez dłuższy czas, prowadzących wspólne gospodarstwo domowe i utrzymujących relację seksualną. Niestety socjolog nie określił ram czasowych, jak długo para powinna mieszkać ze sobą, aby ich związek zyskał status związku kohabitacyjnego. Podjął się tego Wojciech Chechliński określając warunek czasowy – weekendy w ciągu czterech miesięcy lub co najmniej cztery-pięć nocy w tygodniu na przestrzeni co najmniej trzech miesięcy. Kohabitacja może trwać przez wiele lat, bez planów dotyczących sformalizowania związku.
Dlaczego związki nieformalne są coraz popularniejsze?
Dlaczego związki nieformalne zyskują na popularności w porównaniu do małżeństw? Powodów jest wiele. Niektórzy nie czują się emocjonalnie gotowi na małżeństwo, które jest postrzegane jako bardziej zobowiązujące. Inni chcą przetestować trwałość związku. Dla wielu taka forma związku jest etapem przygotowawczym do małżeństwa lub sposobem na zachowanie większej niezależności. W niektórych przypadkach, jak u samotnie wychowujących matek, może to być również droga do uzyskania wsparcia finansowego. Częsta zmiana partnerów, w tym negatywne doświadczenia związane z formalnymi związkami – np. trudny rozwód –również mogą skłonić do wyboru kohabitacji.
Kohabitacja a polskie prawo
Mimo braku formalnego uznania związków kohabitacyjnych polskie prawo umożliwia regulację ich statusu. Partnerzy mogą zawrzeć umowę kohabitacyjną, określającą warunki ich wspólnego życia, w tym kwestie majątkowe i zobowiązania alimentacyjne. Taka umowa powinna zostać sporządzona w formie aktu notarialnego. Umowa powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego i jest rozpatrywana na podstawie przepisów prawa cywilnego. Oczywiście to, czy taka umowa powstanie, czy nie, jest zależne wyłącznie od partnerów – w przypadku zawarcia związku małżeńskiego prawa i obowiązki są nakładane automatycznie.
W zapisie umowy kohabitacyjnej mogą zawierać się następujące kwestie:
- zapisy regulujące obowiązek opieki nad partnerem, na przykład w przypadku wystąpienia u niego niepełnosprawności,
- udzielenie zgody na przyjęcie nazwiska przez partnera,
- określenie obowiązku alimentacyjnego lub renty alimentacyjnej w sytuacji wypowiedzenia lub rozwiązania umowy z winy jednego z partnerów,
- pozyskiwanie informacji o stanie zdrowia,
- podejmowanie decyzji w zakresie leczenia partnera, kiedy ten nie może ich sam podjąć.
Decyzja o formalizacji związku leży w gestii partnerów – w przypadku małżeństwa, prawa i obowiązki wynikają z samego faktu zawarcia związku.
Związek kohabitacyjny a konkubinat
Konkubinat jest pojęciem, które o wiele częściej niż kohabitacja pojawia się w rozmowach. Dlaczego? Oba terminy są używane zamiennie, ponieważ różnią się od siebie minimalnie. W konkubinacie nie jest wymagane mieszkanie pod jednym dachem. To, co łączy partnerów, to wyłączność w sferze intymnej, nie zaś codzienne aspekty życia.
Małżeństwo nakłada na parę szereg obowiązków, np. konieczność świadczenia alimentacyjnego poprzez utrzymywanie jednej ze stron. W przypadku konkubinatu jeden z konkubentów nie ma prawa automatycznie dziedziczyć po drugim. Zasada ta nie dotyczy jednak ich dziecka, które ma prawo do spadku po każdym z rodziców, tak jak to określa prawo spadkowe.
W innych krajach związki kohabitacyjne mogą być traktowane prawie jak małżeństwa lub mogą obowiązywać inne przepisy regulujące ich status. Dlatego, jeśli planujemy zmianę miejsca zamieszkania, warto zapoznać się z lokalnymi przepisami dotyczącymi związków niesformalizowanych.
Związek partnerski a małżeństwo
Małżeństwo to zgodnie z polskim prawem zinstytucjonalizowana relacja między kobietą a mężczyzną, obejmująca zarówno emocjonalne, jak i prawne aspekty, w tym wspólną odpowiedzialność materialną i określone role społeczne. Charakteryzuje się ono formalnym zobowiązaniem do trwałego współżycia, wzajemnymi obowiązkami rodzinnymi oraz podziałem domowych obowiązków. Małżeństwo nie służy wyłącznie zaspokojeniu potrzeb seksualnych, lecz także szerszym celom społecznym i rodzinnym.
Kohabitacja zaś opiera się na mniej formalnych założeniach. Kohabitacja rezygnuje z tradycyjnych modeli małżeńskich i rodzinnych, promuje tolerancję i dobrowolność w relacjach. Nie narzuca podziału obowiązków domowych ze względu na płeć. Chociaż zaspokajanie potrzeb seksualnych może być ważnym aspektem, nie jest to jedyny lub dominujący powód bycia razem.
Z punktu widzenia przepisów związki kohabitacyjne nie dają więc określonych praw ani obowiązków, w przeciwieństwie do małżeństwa, gdzie prawo reguluje wspólnotę majątkową i obowiązki domowe. W związku kohabitacyjnym możemy mówić o wspólnym zamieszkiwaniu i dzieleniu kosztów utrzymania, ale bez jednoznacznej odpowiedzi co do praw i obowiązków między partnerami.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.