Janusz Gajos dla wielu Polaków jest synonimem prawdziwego aktorstwa. To twórca filmowy i teatralny, który w pamięci zapisał się jako kreator niezapomnianych ról w polskiej kinematografii. Jego historia życiowa to scenariusz na dobry film.
Spis treści
Niełatwe początki
Gajos urodził się 23 września 1939 roku w Dąbrowie Górniczej. Gdy miał zaledwie 11 lat, wraz z rodziną przeprowadził się do Będzina. Tam zdał maturę. Z aktorstwem pierwszy raz zetknął się, występując w Teatrze Dzieci Zagłębia, gdzie opieką otoczył go Jan Dorman. Kilkakrotnie bez powodzenia ubiegał się o przyjęcie do szkół teatralnych w Krakowie i Łodzi, a na początku lat 60. odbył służbę wojskową.
Swoje marzenia o publicznych występach spełnił w 1965 roku. Jako jeden z najlepszych studentów skończył Państwową Wyższą Szkołę Filmową Telewizyjną i Teatralną w Łodzi. Rok wcześniej zadebiutował w filmie „Panienka z okienka” w reżyserii Marii Kaniewskiej. Przepustką do kariery, a zarazem klątwą, był dla niego serial „Czterej pancerni i pies”. Utożsamianie Gajosa z serialem zacierającym granicę filmowej fikcji oraz prawdy historycznej sprawiła, że po fali sukcesu zaczął popadać w aktorski niebyt.
Premiera serialu Czterej pancerni i pies
Kino i teatr
W Teatrze Jaracza w Łodzi grał aż do przeprowadzki do stolicy, w 1970 roku. Tam aktorsko rozwijał się na scenach teatrów: Komedia, Polskiego, Kwadrat i Dramatycznego. W 1977 roku wystąpił w filmie „Milioner”, za który został nagrodzony. Choć wydawało się to aktorskim przełomem Gajosa, w sceniczną etykietę wepchnęła go rola „cwaniaczka z wąsem” – woźnego Tureckiego w „Kabarecie Olgi Lipińskiej”. Później mogliśmy zobaczyć go m.in. w „Wahadełku”, „Człowieku z żelaza” czy „Przesłuchaniu”.
Ze stereotypu aktora jednej roli zaczął wydobywać go Teatr Telewizji i Kazimierz Kutz, dzięki któremu zagrał Ödöna von Horvatha w „Opowieściach Hollywoodu” na podstawie sztuki Christophera Hamptona. Ludzie świata kinematografii docenili kunszt Gajosa i zaczęła składać mu kolejne aktorskie propozycje. Na kanwie sukcesu zagrał m.in. Jana Sebastiana Bacha, wiejskiego sekretarza partii, a nawet przewodniczącego samorządu pracowniczego.
Później były „Dekalog: IV” i „Trzy kolory: biały” Kieślowskiego. Aktorsko na wyżyny wspiął się dopiero w latach 90., grając cenzora w „Ucieczce z kina Wolność”. Ta rola do dziś jest uważana za najważniejszą rolę w dorobku artystycznym Gajosa. Równocześnie nie gasła jego popularność w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Grał m.in. w „Ożenku” według tekstu Gogola czy „Ławeczce” Gelmana. W monodramie sprawdził się, występując w „Mszy za miasto Arras”.
W Zemście i Pragnieniu miłości
Dorobek kinowy Gajosa nie ustępuje rolom teatralnym. Na przestrzeni lat aktor kreował całą gamę ról: od satyrycznych po role złodziei, gangsterów i policjantów w sidłach korupcji. Spośród kilkuset w jego dorobku warto wymienić m.in. Andrzeja Hoffmana w „Tam i z powrotem”, Cześnika w „Zemście”, wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza w „Chopin. Pragnienie miłości” czy warszawskiego kloszarda Lupina w „Zakochanym aniele”.
Oprócz dorobku filmowego ceniona jest także serialowa twórczość aktora. Gajos wykreował charakterystyczne role w takich produkcjach jak „Pitbull” Vegi, „Ekipa” Agnieszki Holland czy „Bez tajemnic” reżyserowanego naprzemiennie przez Jacka Borcucha i Annę Kazejak.
Świat telewizji nie przytłoczył jego dotychczasowej kariery. Nadal spełniał się teatralnie, grając w Teatrze Narodowym w Warszawie m.in. księdza Kubalę w „Nartach Ojca Świętego” Pilcha w reżyserii Cieplaka, Czelcowa w „Miłości na Krymie” Mrożak w reżyserii Jarockiego czy Lebiediewa w „Iwanowie” Czechowa w reżyserii Englerta.
W ostatnich latach ciekawe role stworzył w Teatrze Telewizji: był Generałem w „Czwartej siostrze” Głowackiego w reżyserii Agnieszki Glińskiej, Klaudiuszem w „Hamlecie” Szekspira – sztuce reżyserowanej przez Łukasza Barczyka i Pułkownikiem w podejmującym rozliczenia z PRL-em dramacie Wojciecha Tomczyka „Norymberga” w reżyserii Krzystka.
Gajos znów na srebrnym ekranie
W ostatnich latach rozpoznawalność Gajosowi przyniosła rola cynicznego prokuratora uwikłanego w trudną sytuację życiową. W 2017 roku Gajos wcielił się w postać założyciela Monaru, Marka Kotańskiego w filmie „Najlepszy” w reżyserii Palkowskiego. Rok później pojawił się w dwóch znaczących produkcjach – „Kamerdynerze” Bajona oraz „Klerze” Smarzowskiego. W 2019 roku wystąpił w filmie Jacka Bromskiego „Solid gold” w roli byłego szefa policji, Nowickiego.
Pod koniec 2021 roku postanowił, że nie będzie występował w teatrze, jako aktor, lecz deklaracja była zapewne wyłącznie chęcią rozpoczęcia nowego etapu w życiu. W kwietniu 2022 zadebiutował na deskach teatralnych – tym razem w charakterze reżysera.
Nagrody
Janusz Gajos to laureat wielu nagród będących uhonorowaniem dla prezentowanych umiejętności aktorskich. Wśród nich znajduje się „Gustaw” będący najważniejszą nagrodą w katalogu Związku Artystów Scen Polskich. Jest sześciokrotnym laureatem prestiżowej filmowej nagrody „Orły” oraz nagród przyznawanych przez jury festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Laureat pięciu Wiktorów i jednego Superwiktora. Kawaler Orderu Odrodzenia Polski II klasy.
Źródło zdjęć:
Fot. 1: By Lech Zielaskowski – Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 3/53/0/10/699/8, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=128425400,
Fot. 2: autorstwa Archiwum Kancelarii Prezydenta RP – www.prezydent.pl, GFDL 1.2, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6369073,
Fot. 3: autorstwa Kontrola – Praca własna, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=50960848,
Fot. 4: Autorstwa HuBar – Praca własna, CC BY-SA 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=867774,
Fot główne: Albert Zawada.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.