Żywiołowa muzyka, taniec i zabawa do białego rana – karnawał w Rio de Janeiro uważany jest za prawdziwą celebrację życia. Co ciekawe, jego wielowiekowa tradycja wcale nie wywodzi się z Brazylii, lecz Portugalii. Na karnawał do Rio de Janeiro przyjeżdża nawet milion turystów!
Spis treści
Korzenie w XV wieku
Początki karnawału w Rio de Janeiro, który dziś doskonale znany jest na całym świecie, sięgają XV wieku i wiążą się z historią Brazylii jako portugalskiej kolonii. W Portugalii właśnie hucznie bawili się na ulicach, niekiedy stając się świadkami istnych ulicznych potyczek. Nieraz bywało, że imprezy przeradzały się w brutalne bitwy, podczas których ludzie przechodzący ulicami musieli chronić się przed jajkami lub przedmiotami spadającymi im z okien na głowę.
Pod koniec XVIII wieku różne zwyczaje karnawałowe objęły już całą Brazylię i wszystkie klasy społeczne. We wspólnej zabawie po uzyskaniu zezwolenia od swoich panów mogli uczestniczyć nawet niewolnicy. Brazylijski karnawał szybko upodobnił się do portugalskiego entrudo: na ulicach Rio toczono walki woskowymi kulami wypełnionymi wodą lub perfumami, z kolei przechodniów oblewano kolorowym atramentem.
Pomysły na „ucywilizowanie” imprez karnawałowych pojawiły się wraz z ucieczką dworu królewskiego z Lizbony do Rio de Janeiro w 1808 roku. Zamiast ulicznych bitew, zamierzono wprowadzić bale połączone ze ścisłą kontrolę policji. Od 1830 roku próbowano zakazywać ulicznych imprez. Bez rezultatu. Paryskim akcentem na brazylijskim karnawale było użycie papierowych serpentyn i konfetti. W 1840 roku odbył się w Rio de Janeiro pierwszy karnawałowy bal maskowy, zorganizowany w hotelu „Italia” przez mieszkańca Rio o włoskim pochodzeniu. Skandalem był pierwszy kankan odtańczony w Brazylii w 1890 roku.
Zalegalizowany karnawał
W 1932 roku karnawał stał się w pełni legalny. Bloki karnawałowe maszerujące ulicami brazylijskich miast początkowo nazywano „blokami brudasów”, gdyż tworzyły je lokalne społeczności z ubogich dzielnic. W 1889 roku policja po raz pierwszy zezwoliła na przemarsz ok. 20 bloków. W 1928 roku powstała pierwsza szkoła samby o nazwie „Deixa falar”.
Przemarsze przez Rio organizowały także szkoły samby, które nomen omen też wywodziły się z biednych dzielnic miasta. Ich sukces był jednak nieporównywalny z innym: przemarsze tancerzy skupiały uwagę tysięcy widzów. Ogromne zainteresowanie sprawiło, że na początku lat 30. w trakcie karnawału w Rio odbył się pierwszy oficjalny konkurs szkół samby. Wzięło w nim udział 19 szkół. W konkursie na najlepszą szkołę samby zwyciężyła Estação Primeira de Mangueira.
Wówczas paradowano w centrum, na placu Praça Onze. Później parady przeniesiono na ulicę Avenida Rio Branco, a następnie na Avenida Getúlio Vargas. Od 1984 roku parady odbywają się na Sambodromie. Współcześnie karnawałowe szaleństwo nie dotyczy tylko stolicy Brazylii, lecz rozlewa się na cały kraj oraz za granicę (w 2016 roku Rio odwiedziło w tym czasie milion turystów). Przemarsze szkół samby, oprócz tych w stolicy, można oglądać m.in. w Sao Paulo i Manaus.
Kiedy odbywa się karnawał w Rio de Janeiro?
Największym bal karnawałowy na świecie rozpoczyna się w ostatni piątek przed Środą Popielcową i trwa przez pięć dni aż do środy nad ranem.
Jak naprawdę wygląda karnawał w Rio de Janeiro?
Samba
Szkoły samby odgrywały początkowo drugorzędną rolę podczas karnawału w Rio. Ich znaczenie zaczęło rosnąć od lat 50. XX wieku, kiedy zyskały zainteresowanie klasy średniej. Obecnie parada szkół samby na Sambodromie jest jednym z najważniejszych elementów karnawału w Rio.
W związku ze znanym balem karnawałowym w Grupie Specjalnej rywalizuje 12 szkół samby. Występują one na Sambodromie w karnawałową niedzielę i poniedziałek, każda z nich ma na występ 80 minut. Sędziowie przyznają każdej szkole punktację za wszystkie elementy występu i na tej podstawie wybierana jest najlepsza szkoła. Natomiast szkoła, która uzyska najmniej punktów, spada do Serii A. Grupy z Serii A występują na Sambodromie w piątek i sobotę. Słabsze szkoły rywalizują w Grupach B, C, D i E, a ich przemarsze odbywają się na ulicy Intendente Magalhães.
Uliczne bloki karnawałowe
W 2004 roku karnawał w Rio został wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa jako największy karnawał na świecie. Karnawał uliczny zaczyna się przed oficjalną datą rozpoczęcia karnawału na Sambodromie, pierwsze bloki wychodzą na ulice już w drugiej połowie stycznia. Liczba bloków zmienia się z roku na rok, w 2015 roku było ich 455, z czego najwięcej (140) w Zona Sul. Bloki charakteryzują się zabawnymi nazwami, na przykład: Sympatia to prawie miłość, Pochowaj mnie w środę czy Kładź się, ale nie zasypiaj.
Karnawał w stanie Bahia
Karnawał w północno-wschodnim stanie Bahia znacznie różni się od karnawału w Rio de Janeiro. Zabawa odbywa się w blokach, które defilują trzema głównymi trasami w Salvadorze: Dodô, Osmar i Batatinha. Zabawa karnawałowa zaczyna się tu 6 dni przed środą popielcową. Podstawowym elementem przemarszy bloków jest trio elétrico, czyli ciężarówka wypełniona głośnikami i kolumnami, na której zbudowano platformę, gdzie występują artyści.
Podczas gdy w Rio podczas karnawału rozbrzmiewa samba, w Salvadorze dla odmiany słychać muzyczne wpływy Czarnego Lądu. Do tradycji afrykańskich odwołują się też bloki afro – pierwszym z nich był Ilê Aiyê, utworzony w latach 70. Dzisiaj najsłynniejszym blokiem afro jest Olodum, który jest znany z występów z największymi gwiazdami muzyki pop, np. Michaelem Jacksonem. Aby zostać członkiem karnawałowego bloku, należy zakupić strój (abada), który jest jednocześnie biletem wstępu w bezpośrednie pobliże trio elétrico. Pozostałe osoby mogą bawić się poza blokiem – nazywane są wówczas popcornem (pipoca).
Blok Galo Da Madrugada z Recife
Centra karnawału w Pernambuco to stolica stanu Recife i jej bliźniacze miasto Olinda. Rytmami, które tu dominują, są frevo i maracatu. Frevo to taniec inspirowany kulturą Afryki, gdzie występują akrobatyczne figury. Blok karnawałowy Galo da Madrugada (Poranny Kogut) z Recife co roku gromadzi ok. 2 mln ludzi. Został w 1995 r. wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa jako największy blok karnawałowy na świecie. Charakterystycznym elementem defilad w Olindzie są gigantyczne lalki niesione przez tłum. Najsłynniejsza lalka to Homem da Meia Noite (Człowiek o Północy), która powstała w 1932 roku.
Sambodrom w Rio de Janeiro
Miejsce przemarszu szkół samby, nazwa została stworzona przez antropologa Darcy Ribeiro i składa się ze zbitki słów samba i droga – z greckiego drómos. W Rio de Janeiro, pełna nazwa tego obiektu to Sambodrom Markiza de Sapucaí (Sambódromo da Marquês de Sapucaí) lub Passarela Professor Darcy Ribeiro, może pomieścić 75 tys. widzów. Poza Rio, sambodromy powstały także w innych miastach, m.in. São Paulo (Sambódromo do Anhembi), Manaus czy Porto Alegre.
Corte Real
Orszak złożony z króla Momo oraz królowych i księżniczek, stanowiących jego dwór. Najbardziej popularny jest corte real w Rio de Janeiro. Król Momo (rei Momo) to postać z mitologii greckiej, która od 1933 r. jest jednym z symboli karnawału w Brazylii. Aby zostać królem Momo, trzeba wygrać konkurs. Do niedawna wymogiem była waga 120 kg, ale zaprzestano tego warunku, aby nie promować otyłości.
Margareth Menezes
To główny gatunek muzyczny karnawału w stanie Bahia oraz tradycyjne powitanie wyznawców afrobrazylijskiej religii candomblé, oznaczające pozytywną energię. Narodził się z połączenia afrykańskich melodii frevo i afoxé, a obecnie tą nazwą określa się ogólnie muzykę inspirowaną wpływami afrykańskimi w Bahia.
Camarote (loża)
Loża na Sambodromie lub na trasie przemarszu karnawałowych bloków ulicznych, skąd można wygodnie obserwować przemarsz. W Salvadorze loże budowane są przy restauracjach, klubach i hotelach przy ulicach, którymi idą bloki.
Carro alegórico (alegoryczny samochód)
Jeden z głównych elementów parady szkoły samby. Jest to bogato zdobiony samochód-platforma, na którym występują tancerki. Carro alegórico ma od 6 do 8 m wysokości i do 14 m długości. Jego dekoracja jest nieodłącznym elementem motywu, z jakim w danym roku występuje szkoła.
Pipoca (popcornn)
Tak nazywani są uczestnicy zabawy karnawałowej w Salvadorze bawiący się za darmo. Osoby, które nie wykupiły stroju w barwach danego bloku, nie mogą wejść do strefy tuż za trio elétrico. Określenie pipoca powstało ze względu na podobieństwo łączące podskakujących ludzi i prażący się popcorn. Symbolicznym początkiem święta jest przekazanie uczestnikom parady kluczy do miasta. W tej zabawie może wziąć udział każdy – tym bardziej członkowie szkół brazylijskiej samby!
Nocleg podczas karnawału
Podczas karnawału w Brazylii ważna jest kwestia noclegu. Wybierając się do Rio, jest to kwestia związana z bezpieczeństwem. Przyjmuje się, że turyści powinni szukać noclegu w południowej części miasta, w dzielnicach takich jak: Gloria, Botafogo, Leblon, Santa Teresa, Copacabana, Ipanema, Gamboa czy Centro. Dla własnego bezpieczeństwa lepiej unikać noclegu w fawelach, czyli dzielnicach nędzy. Z uwagi na niską zamożność tej części społeczności może występować tam większe natężenie kradzieży, zwłaszcza na turystach.
Trzeba pamiętać, że podczas karnawału ceny za nocleg osiągają zawrotne wartości, dlatego miejsce lepiej zarezerwować ze sporym wyprzedzeniem. W bezpieczniejszych dzielnicach Brazylii wybór noclegów jest naprawdę spory, a czasami można upolować pokój w świetnym apartamencie za stosunkowo niską cenę.
Źródło zdjęć:
Fot. 1: autorstwa Nicolas de Camaret from São Paulo, Brazil – Carnaval 2014 – Rio de Janeiro, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=31661720,
Fot. 2: by Sergio Luiz – Flickr, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2125175,
Fot. 3: autorstwa Fernando Frazão/Agência Brasil – http://agenciabrasil.ebc.com.br/cultura/foto/2014-03/ultimo-dia-de-desfile-do-grupo-especial-no-rio?id=906222, CC BY 3.0 br, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=47101809,
Fot. 4: autorstwa Ben Tavener from Curitiba, Brazil – Rio Sambadrome, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=45375801,
Fot. 5: autorstwa Ronaldo Silva/Agecom Bahia – Flickr, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11224423,
Fot. 6: autorstwa Repórter Vladimir Platonow/Agência Brasil – http://agenciabrasil.ebc.com.br/galeria/2012-02-21/segundo-dia-de-desfile-das-escolas-do-grupo-especial-do-rio-de-janeiro, CC BY 3.0 br, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=26406184.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.