Wielkanocne ciekawostki – to warto wiedzieć o tych świętach

Wielkanoc to najważniejsze święto dla katolików. Jak każde, jest związane z wieloma tradycjami. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, jak wiele jest wielkanocnych zwyczajów. Poznaj ciekawostki o Wielkanocy w Polsce i na świecie.

Wielkanoc, nazywana również Świętem Zmartwychwstania Pańskiego, to czas, w którym wierni wspominają mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa.

Data Wielkanocy

Wielkanoc jest świętem ruchomym, dlatego w każdym roku możemy obchodzić ją w innym terminie – najwcześniejszej 22 marca, a najpóźniej – 25 kwietnia. Wynika to z ustaleń historycznych. W 325 roku na I soborze nicejskim postanowiono, że Wielkanoc będzie obchodzona w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Zasada ta pozwala przełożyć się na kalendarz juliański z kalendarza hebrajskiego datę 14 Nisan, która wyznacza początek żydowskiej Paschy.

Wielki Tydzień – zmartwychwstanie Chrystusa

Kulminacją świąt wielkanocnych jest uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego, jednak zanim do niej dojdzie święta są przystrajane szeregiem obrzędów odbywających się na przestrzeni Wielkiego Tygodnia. W Wielki Czwartek wieczorem rozpoczyna się tzw. Triduum Paschalne, które trwa przez cały Wielki Piątek oraz Wielką Sobotę, a kończy się pod koniec dnia Wielkiej Nocy.

Święta poprzedza 40-dniowy Wielki Post, rozpoczynający się w Środę Popielcową i kończący wielkoczwartkową Mszą Wieczerzy Pańskiej. To wspomnienie 40 dni spędzonych przez Jezusa na pustyni. Na 40 dzień po Wielkanocy przypada uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego.

Poniedziałek Wielkanocny

W polskiej tradycji dzień po Wielkanocy nazywamy jest lanym poniedziałkiem lub śmigusem-dyngusem. To czas, gdy bezkarnie możemy wzajemnie pokropić się wodą. Dziś to tylko sposób na dobrą zabawę, a kiedyś dodatkowo czynność z romantycznym podtekstem: chłopcy oblewali wodą dziewczęta, o względy których zabiegali.

W przypadku Wielkanocy nie tylko zwyczaj oblewania się wodą czerpie ze słowiańskich obrzędów pogańskich. Na przełomie pór roku kiedyś świętowano również Jare Gody, których celem było przepędzenie zimy i przygotowanie się na nadejście wiosny. Zarówno oblewanie się nawzajem wodą w lany poniedziałek, jak i malowanie pisanek wywodzą się z ówczesnych zwyczajów ludowych.

Pierwszy człon nazwy – „śmigus” – pochodzi od niemieckiego słowa schmagustern, oznaczającego uderzanie po nogach brzozową rózgą. „Dyngus” ma swoją etymologię w wyrazie dingen (niem. wykupować) lub Dünnguss (niem. chlust wody). Pierwotnie dotyczyły one dwóch różnych zwyczajów, które z czasem dosłownie zlały się w jeden. Śmigus oznaczał smaganie palemkami po nogach, a dyngus polegał na oblewaniu wodą tych osób, które nie podarowały komuś kolorowej pisanki.

Wielkanocny stół – tradycyjne potrawy

Wielka Niedziela (czyli niedziela wielkanocna) to czas porannej wspólnej biesiady (sprawdź, jak udekorować stół wielkanocny). Rodziny spożywają najpierw uroczyste śniadanie wielkanocne, a później świąteczny obiad. Do najpopularniejszych dań należą:

• żurek,
• barszcz biały z białą kiełbasą,
• sałatka warzywna,
• jajka faszerowane,
• pieczone mięsa,
• kaczka z jabłkami.

Honorowe miejsce wśród deserów zajmuje przygotowywana na różne sposoby babka wielkanocna. Wielkie wypiekanie babek wielkanocnych połączone jest z przygotowywaniem innych ciast, takich jak np.: kruchy mazurek, keks i sernik. Na Śląsku przygotowywane się buchty (drożdżowe bułeczki z nadzieniem lub bez) i kołacze, a na Podlasiu – serowa pascha i sękacz.

Przed rozpoczęciem wielkanocnej uczty rodzina dzieli się święconką w wielkanocnym koszyczku: chlebem, kiełbasą i jajkiem.

Pisanki na Wielkanoc

Zwyczaj malowania jajek jest bardzo ugruntowany w tradycji, o czym świadczy fakt, że najstarsze pisanki na ziemiach polskich pochodzą z X wieku. Zostały odnalezione podczas wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek. Kiedyś barwione jaja silnie łączono ze światem zmarłych. Były dla nich darem składanym na grobach lub miedzach w czasie świąt zadusznych i na wiosnę. Na Łemkowszczyźnie podobno pannom i kawalerom do trumny wkładano po dwa jajka. Do dziś na Ukrainie na stole wielkanocnym ustawia się kopczyk z czerwonymi pisankami w liczbie zmarłych, których wspomina rodzina.

Czego symbolem jest zając wielkanocny?

Kojarzony z Wielkanocą zając to uniwersalny symbol płodności i wiosennego odrodzenia. Na Śląsku pełni rolę podobną do św. Mikołaja, ponieważ przynosi dzieciom prezenty na wielkanocną niedzielę. Gdzieniegdzie dzieci podarunki dostają nawet w Wielki Czwartek i jest to ostatni dzień przed świętami, kiedy mogą zjeść coś słodkiego. Najstarsze źródła łączące Wielkanoc i zajączka pochodzą z XIII wieku i nawiązują do bogini Eostre, patronki płodności i szczęścia. Prezenty od zajączka dzieci odnajdują pod poduszką albo we własnoręcznie zrobionym koszyczku.

Wielkanoc na świecie

Co kraj, to obyczaj. W przypadku Wielkanocy jest podobnie. W zależności od państwa zwyczaje wielkanocne mogą się różnić, co jednocześnie jest ciekawym bogactwem kulturowym.

Wielka Brytania

Angielska nazwa Wielkanocy – Easter – pochodzi od imienia bogini Eostre ucieleśniającej nadejście wiosny. Tu święta wielkanocne i ta pora roku kojarzą się z zającem, który co roku ukrywa w różnych miejscach jajka (zwłaszcza te czekoladowe), chętnie poszukiwane przez dzieci. Wygrywa ten, kto znajdzie ich najwięcej. Inną zabawą związaną z Wielkanocą są zawody w turlaniu jajek (egg rolling). Wygrywa ten, kto tocząc je w dół zbocza, dotrze do mety z jajkiem w stanie nieuszkodzonym. Powodzenie w grze może przynieść szczęście całej rodzinie.

Potrawy przygotowywane na wielkanocny stół również różnią się nieco od tych, które jemy w Polsce. To m.in. słodkie bułeczki z rodzynkami udekorowane krzyżem zrobionym z lukru oraz spring lamb (pieczeń jagnięca).

Wielkanoc w Hiszpanii

Inny ciekawym europejskim adresem wielkanocnym jest Hiszpania. W czasie Wielkiego Tygodnia na ulicach miast odbywają się liczne procesje. Najbardziej spektakularne pochody odbywają się w Sewilli, gdzie członkowie bractw ubrani w historyczne stroje zakonne niosą figury przedstawiające Jezusa, Matkę Boską oraz sceny pasyjne.

Tradycyjne potrawy serwowane w Hiszpanii na Wielkanoc to: potaje de garbanzos (gulasz z ciecierzycy), tortilla de bacalao (omlet hiszpański z dorszem), torrijas (kromki czerstwego chleba zamoczone w jajku, mleku i cukrze) i buñuelos (pączki wypełnione kremem waniliowym).

Czechy – „lanie” wierzbowym sznurem

W Czechach najbardziej charakterystyczną tradycją wielkanocną jest „pomlázka”, czyli wierzbowe witki splecione w kształt warkocza, ozdobione wstążkami. W Poniedziałek Wielkanocny mężczyźni i chłopcy odwiedzają domy kobiet i ofiarują im symboliczne „lanie” wierzbowym sznurem, co ma zagwarantować zdrowie i urodę. Kobiety odwdzięczają się im prezentami, takimi jak pisanki, słodycze, pieniądze lub alkohol.

Włochy – Koloseum i wybuch wozu

W Rzymie podczas Triduum Paschalnego odbywa się Droga Krzyżowa w Koloseum, pod przewodnictwem Ojca Świętego. To tradycja sięgająca XVIII wieku. W Florencji, najbardziej znaną tradycją jest Scoppio del Carro, czyli wybuch wozu, podczas którego przez miasto przejeżdża ozdobny wóz z przywiązanym do niego drutem prowadzącym do ołtarza w katedrze Santa Maria del Fiore. Arcybiskup odpala rakietę, która zapala wóz wypełniony fajerwerkami, co tworzy spektakularny pokaz.

Chorwacja – nocna procesja

Na chorwackiej wyspie Hvar w ramach świąt wielkanocnych odbywa się nocna procesja „Za krzyżem”, wyruszająca jednocześnie z 6 miejscowości i trwająca całą noc. To tradycja wpisana na listę dziedzictwa UNESCO.

Malta – procesja i ciasto migdałowe

Na Malcie Wielki Tydzień rozpoczyna się procesją z figurą Matki Bożej Bolesnej, a Wielki Piątek obchodzi się uroczystymi procesjami z rzeźbami upamiętniającymi Mękę Pańską. Niedziela Wielkanocna jest dniem radosnym, z procesją Zmartwychwstałego Chrystusa, obchodzoną uroczystym obiadem i tradycją dawania „figolla”, czyli ciasta migdałowego w kształcie zwierząt lub serca.

Gruzja – toasty na cmentarzu

W Gruzji charakterystycznym zwyczajem jest odwiedzanie grobów bliskich i zanoszenie im jedzenia, owoców oraz wina. Rodziny spędzają święta razem ze zmarłymi na wspólnej uczcie. Pozostawiając przy grobach jedzenie i wino, manifestują pamięć i szacunek.

Wielkanoc – ciekawostki w skrócie

• Wielkanoc jest najstarszym chrześcijańskim świętem. Święta Wielkiej Nocy zostały ustanowione przez cesarza Konstantyna po pierwszym Soborze Nicejskim w 325 roku.
• Kiedyś jedzenie jajek w okresie Wielkanocy było zakazane przez Kościół, jednak po jednym z soborów z zakazu zrezygnowano.
• W przeciwieństwie do Bożego Narodzenia Wielkanoc jest świętem ruchomym. Ustalenia te sięgają 325 roku, gdy pierwszy sobór nicejski. Na zachodzie, w tym w Polsce, Wielkanoc może odbyć się w pomiędzy 22 marca a 25 kwietnia.
• Papież Pius X chciał ustalić stałą datę Wielkanocy, ale pomysł spotkał się ze sprzeciwem Kongregacji ds. Obrzędów.
• Wielkanoc jest poprzedzona tzw. Wielkim Tygodniem rozpoczynającym się Niedzielą Palmową. Najważniejsze dni Wielkiego Tygodnia to: Wielki Piątek (dzień Męki Pańskiej), Wielka Sobota i Wielkanoc (Dzień Zmartwychwstania).
• Nazwa „Wielkanoc” nawiązuje do momentu zmartwychwstania, ponieważ wedle tradycji Jezus zmartwychwstał właśnie nocą.
• Podobnie jak inne święta chrześcijańskie Wielkanoc czerpie z tradycji ludowych. To ze starosłowiańskich tradycji wywodzi się wiele wielkanocnych zwyczajów, związanych z Jarym Świętem (Jare Gody), np. malowanie pisanek czy polewanie się wodą w Poniedziałek Wielkanocny.
• Baranek wielkanocny z czerwoną wstęgą symbolizuje zmartwychwstałego Chrystusa.
• Mazurek wielkanocny wypiekany w wielu domach w tym okresie wywodzi się z Turcji. W Polsce zaczęto piec mazurki w XVII wieku. Polska nazwa ciasta nawiązuje do Mazowsza. 
• Zgodnie z tradycją święconka powinna zawierać: pisanki, chleb, wędlinę, sól, chrzan, masło, ciasto i baranka wielkanocnego. Każdy składnik koszyczka mają swoją symbolikę. Pisanki symbolizują nowe życie, chleb Ostatnią Wieczerzę, wędlina koniec postu, sól ochronę, masło dobrobyt, ciasto umiejętności, natomiast baranek Chrystusa.
• Słowianie zdobili pisanki symbolami życia i urodzaju.
• Zajączek wielkanocny nie ma nic wspólnego z kulturą chrześcijańską. Zajączek wywodzi się z czasów pogańskich, w których symbolizował płodność i dobrobyt.
• Tradycyjnym wypiekiem wielkanocnym jest babka. To ciasto podobnie jak mazurek „przywędrowało” do naszego kraju ze wschodu, a dokładniej z rejonów Litwy i Białorusi. Kształt wypieku nawiązywał do spódnic noszonych przez kobiety w święta.
• Kiedyś tylko kobiety mogły malować pisanki i barwiono je jedynie na czerwono. W ten sposób nawiązywano do podań, wedle których Maria Magdalena powróciwszy do domu po zmartwychwstaniu Jezusa odkryła, że wszystkie jaja przybrały czerwony odcień.
• Najsłynniejsze pisanki na świecie to Jaja Fabergé. Początek ich historii sięga XIX-wiecznej Rosji i dworu carskiego, dla którego wykonywano je z takich materiałów jak: srebro, złoto, kość słoniowa czy masa perłowa.
• Polskie Muzeum Pisanki w Ciechanowcu jest jedną z największych europejskich kolekcji pisanek.
• Poświęcone w Niedzielę Palmową palmy zgodnie z tradycją powinniśmy trzymać w domu aż do następnych świąt. Dzięki temu rodzina miała mieć zapewnione szczęście i zdrowie.

Poznaj ciekawostki na temat Bożego Narodzenia.

Miłosz Magrzyk

Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.