Język, będący kluczowym elementem kultury i komunikacji międzyludzkiej, ciągle ewoluuje i dostosowuje się do potrzeb społeczeństwa. W artykule zastanowimy się nad różnymi postawami wobec języka, które mają wpływ na jego rozwój, akceptację nowości językowych oraz stosunek do tradycji i norm lingwistycznych.
Spis treści
Czym jest postawa językowa?
W literaturze naukowej pojawiają się pojęcia takie jak „panowie”, „poddani” i „partnerzy” języka. Terminy te symbolizują pewną hierarchię w komunikacji międzyludzkiej i opisują użytkowników polszczyzny, którzy prezentują konkretne postawy językowe. W skrócie, postawa językowa to zbiór relatywnie trwałych stanowisk, które osoby publicznie wyrażają, uzasadniając je racjonalnie bądź emocjonalnie – w kontekście języka.
Typy postaw językowych
Perfekcjonizm
Osoby wybierające precyzję w języku, unikające niejasności i zbędnych innowacji, są perfekcjonistami językowymi. Ich ideał to język uporządkowany, jednoznaczny, precyzyjny, ekonomiczny i odzwierciedlający naukowy obraz świata. Używają pełnych zdań, korzystają z dobrze zrozumiałych słów i uznają jedynie prawidłowe, systemowe użycie języka; odrzucają kreatywność i nieprecyzyjność.
Przykład:
- Anna: Nie zrobiłem błąd, tylko popełniłem błąd.
- Krzysztof: Przepraszam, doceniam Twoją dbałość o język polski.
Konserwatyzm
Osoby, które wybierają odpowiedzi podkreślające wartość tradycji, są językowymi konserwatystami. Cenią język swojej młodości i przodków, uznają go za poprawny, precyzyjny i wystarczający. Opierają się neologizmom i modernizacjom języka.
Przykład:
- Jan: Dlaczego wszyscy używają teraz tego nowego wyrażenia? W moich czasach mówiliśmy po prostu dzień dobry.
- Maria: Masz rację, Janie. Niektóre tradycje językowe warto zachować.
Puryzm
Puryści językowi kierują się emocjami i walczą o zachowanie czystości języka. Są pasjonatami eliminowania z języka elementów uważanych za niepożądane, obce lub nowe. Ich podejście często jest wyznacznikiem wartości przywiązywanych do mowy. Puryści nacjonalistyczni są szczególnie wyczuleni na obce słowa, w tym anglicyzmy.
- Tomek: Nie mów hello! W naszym języku mamy przecież odpowiednik.
- Anna: Masz rację. Postaram się korzystać tylko z polskich wyrażeń.
Puryzm elitarny
Elitarni puryści identyfikują się z obroną języka przed potocznymi określeniami, uznając siebie za strażników kultury języka, co odzwierciedla poglądy językoznawcy Stanisława Szobera.
Puryzm egocentryczny
Egocentryczni puryści odrzucają opinie innych, ponieważ są przekonani, że ich sposób mówienia jest nienaganny, a wszelkie nieakceptowane przez nich formy są zwyczajnie błędne.
Liberalizm językowy
Osoby, które mają liberalny stosunek do języka, okazują tolerancję i otwartość na innowacje językowe oraz łatwość adaptacji między różnymi stylami. Ich podejście pozwala na mieszanie mowy ogólnopolskiej z dialektami i gwarami.
- Karolina: Czasami mówię silversi, bo brzmi to nowocześnie i większość rozumie znaczenie tego słowa.
- Michał: Nie ma w tym nic złego. Przecież język się rozwija.
Liberalizm językowy to przeciwieństwo puryzmu. Zwolennicy liberalizmu kosmopolitycznego cenią zapożyczenia, przyjmując nawet wyższość języka łacińskiego, francuskiego i angielskiego nad rodzimą mową. Dla nich tradycja musi ustąpić miejsca modernizmowi, a demokratyzacja języka jest jedynym słusznym systemem.
Leseferyzm
Leseferyzm to skrajna forma liberalizmu, którą wzięła swoją nazwę od francuskiego wyrażenia „laisser faire”, co oznacza „nie sprzeciwiać się”. Leseferyści akceptują większość zjawisk występujących w polszczyźnie, mieszają tradycję z innowacją i wierzą w język jako samoregulujący mechanizm. Według nich język służy przede wszystkim do komunikacji i nie powinniśmy przeszkadzać mu w rozwoju.
Przykład:
- Ewa: Zauważyłam, że używasz mieszanki tradycyjnych i nowoczesnych wyrażeń. Równie często mówisz OK, jak i dzień dobry.
- Piotr: Tak, pozwalam językowi płynąć. Nie ma sensu narzucać reguł.
Postawa naturalna: spontaniczność i swoboda
Niektórzy nie zastanawiają się nad używaniem języka. Traktują go jako „dobro naturalne”, z którego korzysta się zgodnie z nieskodyfikowanym, ale powszechnie znanym zwyczajem. Ta naturalna postawa często występuje w określonych społecznościach – najczęściej dotyczy użytkowników gwar ludowych, środowiskowych i, w mniejszym stopniu, zawodowych.
- Marta: Jakbyś jednym słowem opisał ten obraz?
- Kamil: Hmmm… Kolorogroźny?
- Marta: Co to za słowo?
- Kamil: Nie wiem, właśnie je wymyśliłem!
Logika w języku i racjonalizm
Inni kierują się przede wszystkim logiką. Bazują jednak na logice potocznej, nie naukowej. Ich spostrzeżenia są uważne i precyzyjne – rozróżnią na przykład różnicę między „akty” a „akta” czy między „drzewko” a „drzewo”. Dla nich każda forma języka, która jest logiczna i poparta rozumową analizą, jest akceptowalna, nawet jeśli kiedyś była postrzegana jako błędna.
Przykład:
- Adam: Dlaczego mówisz niezadowolony, skoro możesz powiedzieć np. rozczarowany?
- Beata: Jeśli mówimy zadowolony, to logicznie rzecz biorąc przeciwieństwem powinno być niezadowolony.
Indyferentyzm: obojętność i abnegacja
Jest też grupa, której sprawy językowe nie interesują. Dla abnegatów językowych język nie stanowi żadnej wartości, a różnice w formach językowych są nieistotne. To osoby często łamiące językowe konwenanse.
Przykład:
- Kasia: Zauważyłaś, że ludzie coraz częściej mówią ogarnąć zamiast zrozumieć?
- Magda: Zauważyłam, ale szczerze mówiąc nie robi to na mnie wrażenia. Język to język.
Współcześnie rosnąca świadomość różnorodności językowej pozwala nam na lepsze zrozumienie i akceptację różnych postaw językowych, od liberalizmu, przez leseferyzm, aż po indyferentyzm. Zrozumienie tych postaw i ich przyjęcie może prowadzić do bardziej harmonijnych interakcji językowych i kulturowych dla osób w każdym wieku.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.