Franciszek Pieczka to aktor doskonale znany zwłaszcza wśród starszego pokolenia. Ponad 100 większych i mniejszych ról filmowych i bogaty dorobek teatralny zapewniły mu miejsce w panteonie najwybitniejszych polskich artystów. Nie każdy jednak zna koleje losu Franciszka Pieczki, które doprowadziły go do sławy.
Spis treści
Młodość Franciszka Pieczki
Franciszek Maksymilian Pieczka przyszedł na świat 18 stycznia 1928 roku w Godowie, na Śląsku, gdzie również spędził swoje dzieciństwo. Jego matką była Waleria Pieczka, z domu Popek, a ojcem – śląski powstaniec, po którym przyszły aktor otrzymał imię. Franciszek był najmłodszym z sześciorga rodzeństwa. W dzieciństwie próbował swoich sił w grze na organach (jego ojciec pełnił funkcję kościelnego). Mimo to codzienność Franciszka wypełniały zajęcia typowe dla tamtego regionu – wypasanie krów na łąkach przy rzece Olza oraz prace rolnicze.
Franciszek od najmłodszych interesował się kinem. Seanse odbywały się w Wodzisławiu Śląskim, oddalonym o kilka kilometrów od Godowa, co nie było przeszkodą dla młodego Pieczki. Regularnie odwiedzał też Zawadę, pobliską miejscowość, w której zbierali się kinomaniacy. W okresie dojrzewania zaczął poważnie rozważać karierę aktorską. Mimo sceptycznego nastawienia ojca, który uważał, że aktorstwo nie gwarantuje stabilności w życiu, młody Franciszek nie zrezygnował ze swoich marzeń.
Fot. 1: Franciszek Pieczka
Po II wojnie światowej pracował jako górnik; przeżył oberwanie się stropu chodnika. Wiedziony namową ojca rozpoczął studia na gliwickiej politechnice, jednak ostatecznie po miesiącu nauki wybrał studia aktorskie. Swoich sił spróbował w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. Uczelnię ukończył w 1954 roku.
Teatralny debiut
Po studiach został zatrudniony w Jeleniej Górze, w Teatrze Dolnośląskim. Na jego deskach zadebiutował w czerwcu 1954 – zagrał Majstra w spektaklu „Pilnie poszukiwany”. Następnie swój talent rozwijał, grając w „Chwastach”, „Domu na Twardej” i komedii „Gwałtu, co się dzieje!” Aleksandra Fredry.
Mimo oferty pracy w Teatrze Polskim w Warszawie, zaproponowanej przez Arnolda Szyfmana, zdecydował się na przeniesienie do Teatru Ludowego w Nowej Hucie, kierowanego przez Krystynę Skuszankę. W ramach angażu wcielał się w Senatora w „Dziadach”, Horodniczego w „Rewizorze”. Grał w „Geniuszu sierocym”, „Stanie oblężenia” oraz „Myszach i ludziach”.
Fot. 2: odcisk dłoni i podpis F. Pieczki w Alei Gwiazd w Międzyzdrojach
Po przygodzie w Starym Teatrze i Teatrze Dramatycznym związał się w latach 70. z Teatrem Powszechnym w Warszawie, gdzie kontynuował swoją aktorską karierę przez kolejne 40 lat.
Pamiętne role Franciszka Pieczki
Franciszek Pieczka na srebrnym ekranie zadebiutował w filmie „Pokolenie” (1954) Andrzeja Wajdy, gdzie u boku Wiesława Gołasa zagrał niemieckiego żołnierza. Pojawił się również w filmach „Zagubione uczucia” Zarzyckiego oraz „Kalosze szczęścia” Antoniego Bohdziewicza, a potem w „Matce Joannie od Aniołów” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.
W 1964 roku Pieczka zagrał w „Rękopisie znalezionym w Saragossie” Wojciecha Jerzego Hasa, adaptacji powieści Jana Potockiego. Przełomem w jego karierze był rok 1966 i rozpoczęcie zdjęć do serialu „Czterej pancerni i pies”, gdzie wcielił się w postać Gustlika Jeleń, członka załogi czołgu „Rudy”.
Fot. 3: Pieczka w serialu „Czterej pancerni i pies”
Podczas pracy nad serialem, Pieczka wystąpił również w filmach Henryka Kluby – „Chudy i inni” oraz „Słońce wschodzi raz na dzień” (1967). Zagrał też postać proboszcza w „Chłopach” Jana Rybkowskiego.
W „Żywocie Mateusza” Witolda Leszczyńskiego, adaptacji norweskiej powieści „Ptaki” Tarjei Vesaasa, Pieczka miał okazję wykreować tragiczną postać nadwrażliwego mężczyzny o duszy dziecka. W powrocie do współpracy z Andrzejem Wajdą, w filmie „Wesele” (1973), Pieczka wcielił się w postać Czepca. W „Austerii” (1982) Kawalerowicza zagrał starego Żyda, gospodarza tytułowej karczmy. W „Quo vadis” (2001) wcielił się w postać św. Piotra. W 2008 roku zagrał Alę Lewisa w spektaklu „Słoneczni chłopcy” Neila Simona, reżyserowanym przez Macieja Wojtyszkę. W późniejszych latach, dużą popularność przyniosła mu rola Stacha Japycza w serialu „Ranczo”, emitowanym z przerwami od 2006 do 2016 roku.
Występował w spektaklach reżyserowanych przez Konrada Swinarskiego, Jerzego Jarockiego i Zygmunta Huebnera. Grał w filmach takich jak „Dwa księżyce”, „Szabla od komendanta” czy „Historia kina w Popielawach”.
Fot. 4: Franciszek Pieczka odbiera gratulacje po odznaczeniu go Orderem Orła Białego (2017)
Ważniejsze nagrody i odznaczenia Pieczki
Pieczka był wielokrotnie nagradzany i odznaczany za swoje role filmowe i teatralne, a także za wkład w rozwój sztuki. Do najważniejszych nagród przyznanych Pieczce należą:
- 1960 – Nagroda im. Jaracza przyznawana przez SPATiF; Nagroda miasta Krakowa;
- 1967 – Nagroda Ministra Obrony Narodowej I stopnia (zespołowa) za rolę w serialu „Czterej pancerni i pies” w reżyserii Konrada Nałęckiego;
- 1974 – Złoty Krzyż Zasługi;
- 1980 – Zasłużony Działacz Kultury; Wyróżnienie za rolę Szczepana w spektaklu Teatru TV Złodziej Wiesława Myśliwskiego w reżyserii Stefana Szlachtycza na 20. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
- 1984 – Złoty Ekran za rok 1983 – nagroda przyznawana przez tygodnik „Ekran”;
- 1985 – Nagroda im. Gustawa Morcinka;
- 1993 – Nagroda za pierwszoplanową rolę męską w filmie „Jańcio Wodnik” Jana Jakuba Kolskiego na 18. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku;
- 1994 – Nagroda główna za tytułową rolę w filmie „Jańcio Wodnik” Jana Jakuba Kolskiego na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Krajów Nadbałtyckich w Kaliningradzie;
- 1996 – Wielki Splendor – nagroda Teatru Polskiego Radia;
- 1996 – Nagroda za rolę Żyda w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Krzysztofa Nazara w Teatrze Powszechnym w Warszawie na 21. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
- 1998 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Nagroda Towarzystwa Przyjaciół Śląska w Warszawie;
- 2001 – Honorowa Złota Lampka Górnicza przyznana przez Komitet Organizacyjny 32. Rybnickich Dni Literatury, Nagroda Kulturalna Śląska przyznawana przez rząd Dolnej Saksonii za popularyzację śląskiej kultury;
- 2008 – Złoty Medal Gloria Artis – Zasłużony Kulturze;
- 2009 – Nagroda im. Cypriana Norwida w dziedzinie teatru za rolę Ala Lewisa w spektaklu „Słoneczni chłopcy” w reżyserii Macieja Wojtyszki w Teatrze Powszechnym w Warszawie; Tarnowska Nagroda Filmowa – nagroda za całokształt twórczości; Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego; Super Wiktor (nagroda Akademii Telewizyjnej) za całokształt osiągnięć;
- 2011 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski za „wybitne zasługi dla kultury narodowej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej”;
- 2015 – Śląska Nagroda im. Juliusza Ligonia za „konsekwentne pielęgnowanie etosu śląskiego oraz wybitne osiągnięcia artystyczne dla kultury polskiej w dziedzinie filmu i teatru”;
- 2017 – Order Orła Białego;
- 2019 – Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za całokształt twórczości.
Śmierć
Franciszek Pieczka, przez swoją wieloletnią i różnorodną karierę aktorską, zasłużył na miejsce w historii polskiego kina i teatru. Wielokrotnie nagradzany za swoje osiągnięcia inspirował kolejne pokolenia artystów swoją pasją do sztuki i nieustającym zaangażowaniem. Jego nieoceniony wkład sprawił, że na zawsze pozostanie w pamięci wielu Polaków.
Fot. 5: Grób Franciszka Pieczki
Po 50 latach spędzonych z żoną Henryką, z którą doczekał się dwojga dzieci, zmarł 23 września 2022 roku w Warszawie. Został pochowany 29 września 2022.
Zachęcamy również do przeczytania artykułów pt. 10 kultowych polskich filmów z lat 50. i Dyskusyjny klub filmowy – dlaczego warto do niego należeć?
Źródło zdjęć:
Fot. 1: kadr z filmu „Czterej pancerni i pies”,
Fot. 2: autorstwa Kontroli – Praca własna, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=50960859,
Fot. 3: kadr z filmu „Czterej pancerni i pies”,
Fot. 4: autorstwa KPRM – Narodowe Święto Niepodległości, PDM-owner, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=64051077,
Fot. 5: autorstwa Lukasz2 – Praca własna, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=126376808,
Fot. główne: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego / Facebook – Piotr Nowak.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.