Jeden z najoryginalniejszych i najbardziej rozpoznawalnych polskich wokalistów, gdyby żył, w tym roku skończyłby 84 lata. „Dziwny jest ten świat”, „Pod Papugami”, „Płonąca stodoła” albo „Jednego serca” to tylko kilka z muzycznych przebojów charyzmatycznego artysty.
Spis treści
Muzyczne dzieciństwo
Czesław Juliusz Wydrzycki – później znany jako Czesław Niemen – urodził się 16 lutego 1939 w Starych Wasiliszkach na dzisiejszej Białorusi. Jego rodzice, Anna i Antoni, zajmowali się m.in. naprawą zegarów oraz strojeniem fortepianów. Antoniego z uwagi na zdolności manualne sąsiedzi nazywali „złotą rączką”.
Będąc dzieckiem Czesław, śpiewał w chórze szkolnym i kościelnym (i grał na organach). Uczęszczał do klasy fortepianu Liceum Pedagogicznego w Grodnie. W latach 50. rodzinę Wydrzyckich przesiedlono w granice Polski powojennej. Familia ostatecznie zdecydowała się na repatriację, by młody Czesiek uniknął powołania do Armii Radzieckiej.
Po pobycie w obozie dla repatriantów w Drawsku Pomorskim mieszkali w Świebodzinie, Białogardzie i Kołobrzegu. Czesław natomiast zaczął uczyć się w średniej szkole muzycznej w Gdańsku (w klasie fagotu) i szlifować swój talent na estradzie. Występował w klubach, np. gdańskim Żaku, i kabaretach studenckich, a popularne wówczas piosenki zwykle wykonywał przy gitarowym akompaniamencie. Dorabiał strojeniem fortepianów lub pracą w porcie. W tych latach zaprzyjaźnił się z kontrabasistą i kompozytorem Helmutem Nadolskim, z którym później muzykował.
Najpierw Wydrzycki, później Niemen
W 1962 roku, po wyróżnieniu na Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie, wybrał się w pierwszą trasę koncertową po Polsce. Do tego, by zamiast piosenek rosyjskich i latynoskich, Czesław zaczął grać rocka, przekonał go założyciel (współzałożyciel) bandów takich jak Czerwono-Czarni i Niebiesko-Czarni – Franciszek Walicki.
Wkrótce Wydrzycki zaczął koncertować z zespołem Niebiesko-Czarni, a w 1962 nagrał z nimi niewielką płytę, na której znalazł się zaśpiewany przez niego utwór „Lekcja twista”. Grając z zespołem, intensywnie koncertował we Francji, na Węgrzech i w Jugosławii. W grudniu 1963 wystąpił w Olimpii, czyli prestiżowej paryskiej sali koncertowej. W styczniu 1964 roku otwierał warszawskie koncerty Marleny Dietrich. Ta, zainspirowana twórczością młodego wokalisty, nagrała później własną wersję utworu „Czy mnie jeszcze pamiętasz?” z jego dyskografii.
Pseudonimem artystycznym „Niemen”, który później stał się jego nazwiskiem, zaczął posługiwać się za namową Walickiego albo jego żony. Z jednej strony miał być to chwyt marketingowy; z drugiej – lingwistyczny ukłon w stronę cudzoziemców (podobno na jednym z plakatów promujących występ nazwisko zapisano z błędem). Genezy przydomka należy doszukiwać się w rzece Niemen płynącej w pobliżu jego miejsca urodzenia.
Po kilku latach drogi Niebiesko-Czarnych i Niemena się rozeszły. W 1966 roku wraz z muzykami formacji Chochoły wokalista założył formację Akwarele. W 1967 nagrał płytę z utworem, który do dziś jest najbardziej kojarzony z Niemenem – „Dziwny jest ten świat”. Piosenka została nagrodzona na opolskim festiwalu. Pod koniec lat 50. Niemen poślubił Marię Klauzunik. W 1960 urodziła mu się córka; także Maria. Wraz z rodziną mieszkał w Sopocie. Z pierwszą żoną rozwiódł się na początku lat 70.
Po koncertach w Polsce, Niemczech i Francji Niemen wraz z zespołem zaczęli mocniej promować swoją działalność. Z pomocą przyszedł im m.in. reżyser Marek Piwowski, który w krótkometrażowym filmie zarejestrował nagrania i koncerty promujące płytę „Sukces”. Zespół rozwiązano po nagraniu albumu „Czy mnie jeszcze pamiętasz?”, na którym wczesne kompozycje Niemena zyskały drugie życie w postaci nowych aranżacji.
Artystyczne życie
W drugiej połowie 1969 roku Niemen skompletował nowy band. Nieco zmienił się też jego styl. Zaczynał od prostych utworów w stylu pop, jednak w muzyce szybko zaczął poszukiwać czegoś więcej. Zwrócił się w kierunku rozbudowanych kompozycji z elementami jazzu i muzycznej awangardy i jako jeden z pierwszych muzyków w Polsce szeroko korzystał z instrumentów elektronicznych.
W albumie „Niemen Enigmatic” artysta zawarł cztery rozbudowane kompozycje, w których nawiązał do jazzu, rocka progresywnego i psychodelicznego oraz muzyki awangardowej. Postanowił połączyć klasyczną lirykę z nowoczesnym podejściem do muzyki, czego przejawem była pamiętna interpretacja „Bema pamięci żałobnego rapsodu” Cypriana Kamila Norwida. Utwory nagrywał m.in. z udziałem Michała Urbaniaka oraz Zbigniewa Namysłowskiego.
Wydana na początku 1971 roku płyta „Niemen” była próbą zawarcia jazz-rockowych eksperymentów w krótszych, piosenkowych formach, w której adaptowano zarówno wiersze Norwida, jak i oryginalne liryki Wojciecha Młynarskiego.
Formacja „Niemen”
Formacja Niemen powstała jesienią 1971 roku. W jej skład weszli kontrabasista Helmut Nadolski oraz muzycy z progresywnej grupy SBB. Zespół nagrał częściowo improwizowane albumy z pogranicza eksperymentalnego rocka i fusion – „Niemen Vol. 1” i „Niemen Vol. 2”, wydane przez Muzę w 1973 roku. W tym samym czasie Niemen razem z Andrzejem Kurylewiczem i Wandą Warską nagrał album zawierający eksperymentalne miniatury skomponowane głównie dla potrzeb telewizji i teatru.
Formacja Niemen nagrała też dwa albumy przeznaczone na rynek zachodni – „Strange is this world” i „Ode to Venus”, które jednak nie przebiły się do szerszej publiczności mimo generalnie ciepłego przyjęcia przez media. Album „Russische Lieder” również nie przebił się do mainstreamu. Grupa zakończyła działalność jesienią 1973.
Niemen Aerolit
W roku po zdekomponowaniu formacji „Niemen” powstał zespół Niemen Aerolit, który szybko wydał swój pierwszy album. Poza organami Hammonda mogliśmy usłyszeć tam syntezatory Mooga i mellotron. Rozpędzona muzycznie grupa wyhamowała krótko po starcie. Jej działalność przerwała śmierć perkusisty Piotra Dziemskiego.
Wkrótce, korzystając w dużej mierze z instrumentów elektronicznych, Niemen nagrał album „Katharsis”. Kolejnym był „Idée Fixe”. W drugiej połowie lat 70. Niemen zawodowo podróżował niemal po całym świecie. W styczniu 1980 na targach MIDEM w Cannes Niemen promował kompilacyjną płytę „Postscriptum”.
W latach 80. występował sporadycznie i w zmieniających się składach; czasem także solo. W 1989 roku ukazała się płyta „Terra Deflorata” z eksperymentalną, elektroniczną muzyką ilustrującą jego autorskie teksty.
Artysta wszech czasów
W 1995 roku na rynek weszła pierwsza autoryzowana przez Niemena kompilacja wydana oficjalnie na CD – „Sen o Warszawie”. W 1999 roku w plebiscycie tygodnika „Polityka” Niemen został uznany za polskiego artystę wszech czasów.
Ostatnia płyta Niemena zawierająca premierowy materiał i kontynuująca eksperymenty z elektroniką pojawiła się w 2001 roku.
W ostatnich latach życia Niemen zmagał się z nowotworem układu chłonnego. Zmarł 17 stycznia 2004 roku, a urnę z jego prochami złożono na Powązkach. Ciało artysty, zgodnie z jego ostatnią wolą, zostało skremowane.
Ciekawostki o Czesławie Niemenie
- Niemen do końca życia mówił ze wschodnim akcentem, co było pokłosiem miejsca jego urodzenia.
- Piosenka „Dziwny jest ten świat” była inspirowana utworami „When a man loves a woman” Percy’ego Sledge’a oraz „It’s a Man’s Man’s Man’s world” Jamesa Browna.
- Czesław Niemen pisał teksty do magazynu „Tylko Rock”, gdzie protestował przeciwko piractwu w przemyśle muzycznym.
- Wokalista grał na instrumentach klawiszowych i perkusyjnych, gitarze oraz flecie.
- Utwór „Sen o Warszawie” został nieoficjalnym hymnem kibiców Legii Warszawa.
- W polskim przemyśle muzycznym podobno mówiono, że z Niemenem, jeśli chodzi o możliwości wokalne, mógł konkurować tylko Rysiek Riedel.
- Wielką miłością Niemena, z którą miał romans w 1970 roku, była włoska piosenkarka Farida (Concetta Gangi).
- Pod koniec życia Niemen stał się gorliwym katolikiem. Nie był na ślubie starszej córki Natalii, która wybrała obrządek w zborze Kościoła Chrześcijan Baptystów w Poznaniu. Młodsza córka związała się z muzułmaninem i postanowiła zamieszkać w jego rodzinnym kraju – Turcji.
- Przez wiele lat był wegetarianinem: twierdził, że taka dieta pozytywnie wpływa na jego zdrowie.
- Interesował się malarstwem i grafiką komputerową.
- W ciągu całej kariery wielokrotnie wspomagał różnych artystów w nagraniach. Napisał wiele utworów dla innych wykonawców, m.in. Ady Rusowicz (która była z nim w bliskim związku).
Dyskografia
- Dziwny jest ten świat – Muza, 1967;
- Sukces – Muza, 1968;
- Czy mnie jeszcze pamiętasz? – Muza, 1969;
- Enigmatic – Muza, 1970;
- Niemen – Muza, 1971;
- Muzyka teatralna i telewizyjna – Muza, 1971 (z Wandą Warską i Andrzejem Kurylewiczem);
- Strange Is This World – CBS, 1972;
- Ode To Venus – CBS, 1973;
- Vol. 1 / Vol. 2 – Muza, 1973;
- Russische Lieder – CBS, 1973;
- Mourner’s Rhapsody – CBS, 1974;
- Niemen Aerolit – Muza, 1975;
- Katharsis – Muza, 1976;
- Idee Fixe – Muza, 1978;
- Postscriptum – Muza, 1980;
- Samarpan – Muza, 1987 (ze Sławomirem Kulpowiczem);
- Terra Deflorata – Veriton, 1989;
- spodchmurykapelusza – EMI Music Polska, 2001.
Źródło zdjęć:
Fot. główne i 1.: autorstwa Гражина Рутовска, Archiwum Grażyny Rutowskiej, sygnatura: 40-9-144-9 – Narodowe Archiwum Cyfrowe, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=64724034;
Fot. 2: autorstwa Rodak – Praca własna, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4501706;
Fot. 3: by Paweł Cieśla Staszek_Szybki_Jest – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1174486;
Fot. 4: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Opole-Aleja_Gwiazd-Niemen.jpg#/media/Plik:Opole-Aleja_Gwiazd-Niemen.jpg;
Fot. 5: autorstwa Mohylek – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11155206.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.