Muzykoterapia dla seniorów często jest kojarzona wyłącznie ze słuchaniem ulubionych utworów. Tymczasem zapewnianie rozrywki nie jest jej głównym celem – muzykoterapia przynosi szereg korzyści psychicznych i fizycznych.
Spis treści
Muzykoterapia – co to takiego?
Skoro, jak wspomnieliśmy we wstępie, słuchanie ulubionych wykonawców to nie wszystko, to na czym polega muzykoterapia? Takie pytanie bardzo często zadają seniorzy zainteresowani dodatkowymi formami aktywności. Postaramy się więc jak najlepiej wyjaśnić to zagadnienie.
Muzykoterapia – co to właściwie jest? Otóż muzykoterapia to forma rehabilitacji fizyczno-psychicznej, która korzystnie wpływa na sprawność ruchową, łagodzenie stanów lękowych czy budowanie i utrzymywanie kontaktów społecznych. Podczas zajęć uczestnicy mogą wykonywać różnorodne ćwiczenia, począwszy od słuchania ulubionych wykonawców, śpiewania i tańczenia, a skończywszy na komponowaniu własnych utworów. Forma zajęć jest dopasowana do indywidualnych możliwości i predyspozycji seniorów.
U osób w początkowym stadium choroby alzheimera na plastykę mózgu będzie pozytywnie wpływać już samo słuchanie muzyki, szczególnie tytułów przypominających o ważnych wydarzeniach w życiu. Natomiast dla osób spędzających wiele czasu w pozycji siedzącej, a są sprawne fizycznie, specjaliści polecają trening koordynacji ruchowej podczas tańca.
Rodzaje muzykoterapii w praktyce terapeutycznej
Można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje muzykoterapii dla seniorów: muzykoterapia receptywna i muzykoterapia aktywna. Czym się od siebie różnią i jakie techniki wykorzystują?
Muzykoterapia to forma rehabilitacji fizyczno-psychicznej, która korzystnie wpływa na sprawność ruchową, łagodzenie stanów lękowych czy budowanie i utrzymywanie kontaktów społecznych.
Muzykoterapia receptywna polega przede wszystkim na biernym słuchaniu muzyki. Zdaniem specjalistów, odpowiednio dobrane melodie wpływają na stan psychiczny seniorów. Muzyka poprawia nastrój, sprzyja osiągnięciu stanu pełnego relaksu i niejednokrotnie motywuje do działania. Techniki muzykoterapii w tym przypadku nie są więc skomplikowane. Terapeuta po prostu dobiera odpowiednie utwory muzyczne. Często zaleca głębokie oddychanie podczas sesji, a po zajęciach prowadzi dyskusję psychoterapeutyczną.
Muzykoterapia aktywna dla seniorów to forma terapii, która angażuje osoby starsze w aktywne tworzenie i wykonywanie muzyki. Elementy muzykoterapii aktywnej to między innymi śpiewanie, granie na instrumentach, taniec, improwizacja muzyczna czy tworzenie własnych kompozycji. W tym przypadku celem jest nie tylko poprawa zdrowia psychicznego i fizycznego, ale także stymulowanie kreatywności, integracji społecznej oraz zachęcanie do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.
Obie metody muzykoterapii dla seniorów są bardzo ważne i zapewniają korzyści zdrowotne.
Kiedy stosowana jest muzykoterapia dla seniorów?
Zajęcia z wykorzystaniem muzyki są ciekawą i coraz popularniejszą formą terapii. Kiedy są w szczególności polecane? Trudno mówić o jakichkolwiek ograniczeniach, bo tych właściwie nie ma – z muzykoterapii dla seniorów tak naprawdę może korzystać każdy, kto chce zrobić krok w kierunku lepszej sprawności ruchowej i zaangażować się w życie społeczne. Specjaliści polecają ją także w przypadku:
- problemów związanych z procesem starzenia się organizmu – niejednokrotnie zdarza się, że osoby starsze nie potrafią pogodzić się z upływającym czasem i popadają w stany depresyjne. Przeprowadzone badania wskazują, że muzykoterapia dla seniorów pomaga w łagodzeniu objawów depresji;
- zaburzeń pamięci i chorób związanych z czynnościami poznawczymi np. Alzheimer – w zależności od melodii i jej gatunku, wpływamy na plastykę mózgu;
- stresu i napięcia – muzykoterapia pomaga seniorom doświadczającym codziennego stresu związanego z procesem starzenia się lub chorobami przewlekłymi.
Obecnie muzyka dla seniorów pojawia się także na salach chorych, w gabinetach dentystycznych czy na salach operacyjnych przed rozpoczęciem zabiegu. W przypadku osób starszych działa to na osiągnięcie spokoju ducha. Muzyka korzystnie wpływa też na regulację ciśnienia krwi. Zatem osoby zadające pytanie, dla kogo jest muzykoterapia, zapewniamy – w tej kwestii nie ma ograniczeń.
Cele muzykoterapii i korzyści dla seniorów
Jakie są cele muzykoterapii dla osób starszych i jakie korzyści wynikające z muzykoterapii można wymienić?
- Poprawa samopoczucia emocjonalnego – muzykoterapia redukuje uczucia: samotności, smutku, depresji oraz lęku, które często towarzyszą starzeniu się.
- Stymulacja poznawcza – niejednokrotnie uczestnicy muszą stworzyć melodię lub ją zapamiętać, co wpływa na zdolność koncentracji u osób starszych, szczególnie u tych cierpiących na demencję lub inne zaburzenia poznawcze.
- Poprawa komunikacji i interakcji społecznej – poprzez wspólne muzykowanie, seniorzy mogą budować relacje społeczne, poprawiać umiejętności komunikacyjne oraz poczucie przynależności.
- Redukcja stresu i napięcia – muzyka ma właściwości relaksacyjne, a dodatkowo pomaga w redukcji stresu oraz napięcia fizycznego i psychicznego.
- Stymulacja kreatywności – melodie pobudzają wyobraźnię i kreatywność u seniorów.
Regularne sesje muzykoterapii pomagają w podtrzymaniu dobrego samopoczucia, poprawie nastroju oraz zachowaniu poczucia sensu życia u osób starszych.
Jak wyglądają zajęcia z muzykoterapii dla seniorów?
Tak jak już wspominaliśmy, formy muzykoterapii dla osób starszych powinny być dopasowane do indywidualnych potrzeb i predyspozycji. Przed dobraniem zestawu ćwiczeń dla seniora terapeuta powinien zastanowić się, jaki jest jego stan psychiczny i poziom sprawności fizycznej. Zajęcia muzykoterapii dają bowiem szereg możliwości.
Jak zatem realizowana jest muzykoterapia? Ćwiczenia obejmuję różnorodne formy.
- Wspólne śpiewanie – inną formą terapii zajęciowej jest śpiewanie znanych piosenek, pieśni ludowych, hymnów lub utworów z młodości. Śpiew to także forma terapii grupowej, budującej relacje społeczne i integrację.
- Gra na instrumentach – czasem na zajęciach seniorzy uczą się gry na instrumentach, takich jak bębny, ksylofon, tamburyn czy harmonijka ustna. Wszystko to wymaga od seniorów zaangażowania fizycznego, pobudza koordynację, stymuluje funkcje poznawcze i jest formą wyrażania emocji.
- Improwizacja muzyczna – w trakcie zajęć z muzykoterapii seniorzy mogą uczestniczyć w improwizowanych sesjach muzycznych. To właśnie tam jest czas na komponowanie własnych utworów i wyrażanie własnej kreatywności.
- Taniec – integralną zajęć z muzykoterapii dla seniorów, których stan zdrowia na to pozwala jest taniec. Seniorzy uczestniczą w prostych choreografiach, tańczą do ulubionych utworów muzycznych i wyrażają siebie poprzez ruch i gestykulację, czego efektem jest nie tylko lepsze samopoczucie, ale też polepszenie orientacji.
- Relaks i medytacja przy dźwiękach muzyki – zajęcia z muzykoterapii mogą obejmować również sesje relaksacji i medytacji przy dźwiękach muzyki relaksacyjnej lub naturalnych dźwięków, takich jak szum morza czy śpiew ptaków.
Typowe instrumenty do muzykoterapii dla seniorów
Instrumenty, wykorzystywane w muzykoterapii dla seniorów dzielą się na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowią proste instrumenty perkusyjne, drugą zaś melodyczne instrumenty do muzykoterapii. Ich wybór zależy przede wszystkim od zdolności seniorów i ich chęci do nauki. Częściowo jest też warunkowany zmianami fizycznymi czy poziomem niepełnosprawności. Niemniej, do najczęściej używanych przez seniorów instrumentów zaliczamy bębny i perkusje. Te są bardzo łatwe w obsłudze i nie wymagają zbyt dużo czasu na naukę.
Innym popularnym instrumentem jest harmonijka ustna, która pozwala na improwizację muzyczną i na wyrażanie siebie przez tworzone melodie. Podobną funkcję pełni ksylofon, czyli instrument do tworzenia prostych dźwięków. Oczywiście, wymieniając instrumenty do muzykoterapii seniorów, nie można też zapomnieć o klasyce, czyli o pianinie, instrumentach perkusyjnych czy wietrznych, takich jak np. flety.
Przykładowy scenariusz zajęć z muzykoterapii dla seniorów
Muzykoterapia dla osób starszych powinna być dopasowana do uczestników, przyjemna i przepełniona pozytywną energią. W końcu, jej istota to poprawa sprawności ruchowej, wzmocnienie pozytywnych relacji czy ćwiczenie pamięci. Jak więc może wyglądać scenariusz zajęć z muzykoterapii dla seniorów i jak wygląda typowa muzykoterapia?
Trudno mówić o jakichkolwiek ograniczeniach, bo tych właściwie nie ma – z muzykoterapii dla seniorów tak naprawdę może korzystać każdy, kto chce zrobić krok w kierunku lepszej sprawności ruchowej i zaangażować się w życie społeczne.
Opis przykładowych zajęć muzykoterapii dla seniorów:
- Temat zajęć: „Muzyczna podróż wspomnień”
- Cel zajęć: stymulacja pamięci, wywołanie pozytywnych emocji, integracja społeczna i relaks.
- Czas trwania: 60 minut
- Materiały: instrumenty perkusyjne (tamburyny, marakasy, bębny ręczne), ksylofon, keyboard
Przykładowy plan:
- Rozgrzewka (10 minut)
Rozpoczęcie zajęć od krótkiej sesji relaksacyjnej, podczas której uczestnicy są proszeni o głębokie oddychanie i rozluźnianie mięśni. Następnie terapeuta prowadzi krótką rozgrzewkę ruchową, zachęcając seniorów do delikatnych ruchów ciała zgodnych z rytmem muzyki. - Wspólne śpiewanie (15 minut)
Seniorzy śpiewają wspólnie wybrane utwory, znane i lubiane przez uczestników. Mogą to być popularne piosenki z ich młodości, tradycyjne hymny lub pieśni ludowe. Terapeuta zachęca do udziału w śpiewaniu, podkreślając korzyści emocjonalne i społeczne płynące z wspólnego muzykowania. - Improwizacja muzyczna (15 minut)
Następnie seniorzy mają okazję do improwizacji muzycznej, korzystając z dostępnych instrumentów perkusyjnych oraz ksylofonu. Terapeuta zachęca uczestników do eksploracji różnych dźwięków i rytmów oraz do wyrażania siebie poprzez spontaniczną grę. - Opowieści i wspomnienia (15 minut)
Po improwizacji muzycznej terapeuta zachęca seniorów do dzielenia się wspomnieniami związanych z wybranymi utworami muzycznymi. Seniorzy mają okazję opowiedzieć krótkie historie, dzielić się emocjami oraz wyrażać swoje uczucia i refleksje na temat muzyki i związanych z nią doświadczeń. - Zakończenie (5 minut)
Warunkiem ukończenia spotkania jest osiągnięcie relaksu. Zatem, zajęcia kończą się krótką sesją relaksacyjną, podczas której seniorzy są proszeni o zamknięcie oczu i relaksację przy dźwiękach spokojnej muzyki. Terapeuta dziękuje uczestnikom za udział w zajęciach i zachęca do kolejnego spotkania.
Lista utworów do muzykoterapii dla seniorów
By zajęcia spełniały swoje funkcje, powinny być maksymalnie dopasowane do preferencji uczestników. Kluczowe znaczenie ma więc dobór odpowiedniej muzyki. Oto przykładowa lista utworów do muzykoterapii.
Polska muzyka ludowa i taneczna:
- “Hej sokoły” – ludowa piosenka z regionu Karpat.
- “Przybyli ulani” – znany polski marsz wojskowy.
- “Mazurek Dąbrowskiego” – hymn narodowy.
Polskie piosenki z lat 60. i 70.:
- “Dziękuję za miłość” – Maryla Rodowicz.
- “Gdybyś kochał, hej” – Skaldowie.
Polskie ballady i piosenki sentymentalne:
- “To ostatnia niedziela” – Mieczysław Fogg.
- “Jesienna zaduma” – Irena Santor.
- “Już nie zapomnisz mnie” – Irena Jarocka.
Klasyczne polskie szlagiery:
- “Tyle słońca w całym mieście” – Anna Jantar
- “Małgośka” – Maryla Rodowicz.
- “Niebieskooka” – Dwa Plus Jeden.
Polskie kolędy i pastorałki:
- “Cicha noc”
- “Bóg się rodzi”
- “Wśród nocnej ciszy”
Muzyka instrumentalna:
- “Mazurek Dąbrowskiego” – w wersji instrumentalnej.
- “Serce w plecaku” – Marek & Wacek.
- “Melodia dla syna” – Krzysztof Komeda.
Muzyka relaksacyjna:
- “Jezioro Bodenskie” – Henryk Mikołaj Górecki.
- “Mrożek na rzece” – Krzysztof Penderecki.
Muzykoterapia dla seniorów to nie tylko forma rozrywki, ale przede wszystkim rehabilitacji dla osób starszych. Pozytywnie wpływa na samopoczucie, sprawność fizyczną, funkcje poznawcze, a dodatkowo pozwala się zrelaksować i odnowić relacje społeczne.