Minęło prawie pół wieku – wspominamy serial „Lalka”

Ponad czterdzieści pięć lat temu na antenie Telewizji Polskiej zadebiutował serial „Lalka”, który przeniósł widzów w świat wykreowany przez Bolesława Prusa. W dziewięciu odcinkach, które łącznie trwały ponad jedenaście godzin, widzowie mogli śledzić skomplikowane losy bohaterów. Serial, który wyreżyserował Ryszard Ber, szybko zyskał miano polskiego arcydzieła filmowego i stał się niedzielnym rytuałem od 17 września 1978 roku.

O czym jest Lalka?

Serial telewizyjny „Lalka” ukazuje losy Stanisława Wokulskiego, sklep prowadzi w Warszawie wraz z sekretarzem Wokulskiego, Ignacym Rzeckim, który jest zarazem przyjacielem Wokulskiego. Dzieje się to w roku 1878, gdzie wśród gości jadłodajni rozwijają się plotki dotyczące finansowych tarapatów sklepu J. Mincel i S. Wokulski. Przeszłość głównego bohatera, Wokulskiego, odsłania się przed nami jako historia mężczyzny, który po udziale w powstaniu styczniowym i zesłaniu, wrócił, by ożenić się z wdową Małgorzatą Minclową. Odziedziczywszy jej majątek, dobrze go wykorzystał i powiększył, działając w Bułgarii.

Pod nieobecność pryncypała, a zarazem przyjaciela, Stanisława Wokulskiego (Jerzy Kamas), sklep prowadzi Ignacy Rzecki (Bronisław Pawlik). Pewnego dnia Wokulski wraca z zagranicy, przywożąc ze sobą spory majątek, którego dorobił się na dostawach wojskowych. Mężczyzna postanawia rozbudować sklep i dostać się na salony arystokracji, a powodem jego zaangażowania jest miłość do pięknej Izabeli Łęckiej (Małgorzata Braunek), córki zrujnowanego arystokraty.

Wokulski, po powrocie do kraju, zaprzyjaźnia się z Ignacym Rzeckim, lojalnym subiektem, którego przyjacielem był ojciec Wokulskiego. W trakcie narracji poznajemy rodzinę Łęckich – Izabelę oraz jej ojca Tomasza Łęckiego, będących w niełasce finansowej, ale wciąż żyjących ponad stan. Wokulski, dążąc do zdobycia serca Izabeli Łęckiej, angażuje się w różnorodne przedsięwzięcia, m.in. zakłada spółkę.

Wokulski, usiłując zbliżyć się do Izabeli, wynajmuje swatkę, aby śledzić jej kroki, oraz zaprzyjaźnia się z Julianem Ochockim, naukowcem, który towarzyszy Izabeli podczas kwesty dobroczynnej. Izabela, odwiedzając sklep Wokulskiego, próbuje go sprowokować, flirtując z jednym z subiektów. Wokulski, jako zamożny człowiek, zyskuje dostęp do wyższych sfer, gdzie spotyka hrabinę Joannę Karolową. Jego działania mają na celu pomoc rodzinie Łęckiej. Robi to, kupując ich zastaw obiadowy oraz kamienicę. Tym wywołuje konflikt z baronową Krzeszowską, wrogą wobec Łęckich.

Serial przedstawia również dalsze losy Wokulskiego, jego relację z Izabelą Łęcką, która zmienia się po odkryciu, że to on stał za zakupem kamienicy. Jego uczucia i dążenia zostają wystawione na próbę, gdy Izabela zaczyna kokietować Kazimierza Starskiego. Narracja serialu, wplatająca wątki miłosne, społeczne i ekonomiczne, opisuje również postacie drugoplanowe, takie jak Helena Stawska czy adwokat Wokulskiego, i ukazuje bogactwo oraz złożoność ówczesnego społeczeństwa.

Telewizyjna adaptacja powieści Prusa

Zgodnie z opiniami fanów filmu, które można znaleźć na internetowych forach, serial w wierny sposób oddaje treść powieści, co w ocenie wielu jest jego największym atutem. Jak widać, scenariusz, za który odpowiadali Aleksander Ścibor-Rylski i Jadwiga Wojtyłło, oraz reżyseria Ryszarda Bera, pozwoliły na stworzenie dzieła bliskiego oryginałowi literackiemu.

W rolach głównych błyszczały takie nazwiska jak Jerzy Kamas, Małgorzata Braunek i Bronisław Pawlik. W produkcji wystąpili również m.in.: Emil Karewicz, Jan Englert, Alina Janowska, Stefan Friedmann, a nawet w epizodycznej roli – Stanisław Bareja.

W recenzjach często podkreślano dobór aktorów do ról drugoplanowych i epizodycznych. Nikt nie podważał talentu trójki głównych bohaterów, wśród których kreacja Bronisława Pawlika jako Rzeckiego została określona przez Czesława Dondziłłę w magazynie „Film” jako „absolutnie genialna”.

Sekretarz Wokulskiego, będący lojalnym współpracownikiem, to zarazem bliski przyjaciel Rzeckiego pracujący w jego sklepie. Odgrywa on istotną rolę w rozwoju fabuły „Lalki”, ukazując krok po kroku zawiłości życia społecznego i biznesowego w XIX-wiecznej Warszawie. W „Pamiętniku starego subiekta” widzowie mogą zgłębić tajniki codzienności i przemyślenia bohaterów, natomiast koncert Molinariego staje się punktem zwrotnym dla wielu postaci, w tym dla takich jak hrabina Joanna Karolowa, co pokazuje skomplikowane relacje międzyludzkie i wpływ sztuki na życie bohaterów. Urażony Wokulski przestaje angażować się w dotychczasowe przedsięwzięcia po kolejnym rozczarowaniu miłosnym. Przez ten pryzmat widać jego głębokie uczucia i skomplikowaną naturę. Wokulski, będąc jednocześnie weteranem wojennym i zakochanym, stara się znaleźć swoje miejsce w społeczeństwie.

Ciekawostki

• Teresa Krzemień w swojej recenzji dla „Filmu” podkreślała umiejętność Kamasa do wyrażania emocji za pomocą minimalistycznej mimiki. Aktor, zachowując stoicki spokój twarzy, potrafił nagle rozświetlić scenę błyskiem w oku, co dodawało głębi jego kreacji.
• Porównania Małgorzaty Braunek do Beaty Tyszkiewicz, która dekadę wcześniej wcieliła się w postać Łęckiej, wywoływały spore emocje wśród krytyków.
• Produkcja serialu „Lalka” odbywała się w wielu malowniczych zakątkach Polski, w tym w Warszawie i Wrocławiu, a także w Janowcu czy Piotrkowie Trybunalskim. Zdjęcia ruszyły wiosną 1976 roku.
• W latach 1978–79 zarówno twórcy adaptacji „Lalki”, jak i aktorzy, zostali uhonorowani licznymi nagrodami. Wśród nich znalazł się Złoty Ekran oraz wyróżnienia na Festiwalu Polskiej Twórczości Telewizyjnej.
• Założyciel profilu „Bolesław Prus Wokulski” na Facebooku, Tomasz Balik, w rozmowie z PAP, stwierdził, że produkcja nadal potrafi wzruszać widzów, dzięki solidnej fabule, profesjonalizmowi aktorów i wyjątkowej muzyce.

Marcin Radomski, krytyk filmowy i twórca kanału Kinorozmowa, przyznał, że serial jest dla niego pozycją wartą powrotu. Podkreślił, że epicki charakter powieści Prusa świetnie nadawał się na ekranizację. Radomski zauważył, że twórcom udało się wiernie oddać świat przedstawiony w literackim oryginale, co sprawia, że produkcja wciąż cieszy się zainteresowaniem.

Kto zagrał w Lalce?

Kto zagrał w Lalce? Oto kilkadziesiąt kluczowych postaci:

• Jerzy Kamas (Stanisław Wokulski),
• Andrzej Precigs (Stanisław Wokulski w młodości, dubbing – Jerzy Kamas),
• Małgorzata Braunek (Izabela Łęcka),
• Bronisław Pawlik (Ignacy Rzecki),
• Emil Karewicz (hrabia Tomasz Łęcki, ojciec Izabeli),
• Anna Milewska (Florentyna, kuzynka Łęckiej),
• Jan Englert (Mraczewski, subiekt w sklepie Wokulskiego),
• Stefan Friedmann (Klein, subiekt w sklepie Wokulskiego),
• Wojciech Pokora (Lisiecki, subiekt w sklepie Wokulskiego),
• Czesław Wołłejko (baron Krzeszowski),
• Alina Janowska (baronowa Krzeszowska),
• Józef Duriasz (August Katz, subiekt w sklepie Minclów, przyjaciel Rzeckiego),
• Włodzimierz Boruński (doktor Michał Szuman, przyjaciel Wokulskiego),
• Andrzej Zaorski (Julian Ochocki),
• Zofia Jaroszewska (prezesowa Zasławska),
• Barbara Wrzesińska (pani Kazimiera Wąsowska),
• Włodzimierz Kwaskowski (stary Szlangbaum, ojciec Henryka),
• Piotr Fronczewski (Henryk Szlangbaum),
• Roman Wilhelmi (Kazimierz Starski, kuzyn panny Łęckiej),
• Marta Lipińska (Helena Stawska),
• Edyta Harmoza (Helusia Stawska),
• Danuta Szaflarska (pani Misiewiczowa).

Ponadczasowa „Lalka”

Powieść Prusa, choć osadzona w realiach XIX wieku, niezmiennie rezonuje z aktualnymi tematami. Sprawy takie jak społeczna hierarchia, dążenie do samodoskonalenia czy miłość, które porusza, są dziś równie istotne, jak w czasach, kiedy pisał książkę. Dlatego powieść ma ponadczasowy charakter.

Telewizja Polska zadbała o to, aby klasyka polskiej literatury była dostępna dla szerokiej publiczności w nowoczesnej formie. Dzięki cyfrowej rekonstrukcji obrazu i dźwięku serial na podstawie „Lalki” zyskał drugie życie. Produkcja jest regularnie przypominana na antenie i dostępna bezpłatnie na platformie Vod.tvp.pl.

Serial pokonał film

Serial był drugą adaptacją ekranową powieści. Pierwsza w reżyserii Hasa, w wersji kinowej trwająca 2,5 godziny, powstała w 1968 roku. Reżyser był również autorem scenariusza, dialogi napisał Kazimierz Brandys.

Adaptacja filmowa z 1968 roku, choć była jedną z najdroższych produkcji swoich czasów, spotkała się z krytyką za pominięcie kluczowych elementów fabuły, w tym pamiętnika Rzeckiego. Film, w którym główne role zagrali Mariusz Dmochowski i Tadeusz Fijewski z czasem ustąpił miejsca serialowi, który lepiej oddał ducha oryginalnego dzieła Prusa.

„Lalka” zyskała status bestsellera już w momencie swojego pierwszego wydania książkowego pod koniec XIX wieku. Jej popularność wzrosła jeszcze bardziej po włączeniu książki do kanonu lektur szkolnych po II wojnie światowej. W chwili premiery serialu telewizyjnego na półkach księgarni można było znaleźć trzydzieste drugie powojenne wydanie tej powieści.

Fot. materiały prasowe

Miłosz Magrzyk

Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.