Tenor, bez którego dziś nie wyobrażamy sobie historii polskiej muzyki, miał równie bogate, jak i trudne życie. Pracowity, charyzmatyczny i dążący do celu zapewnił sobie miejsce w panteonie najwybitniejszych wokalistów.
Jan Kiepura urodził się 16 maja 1902 w Sosnowcu. Jego ojciec, Franciszek, był piekarzem. Matka zajmowała się domem. Rodzice chcieli, by syn zdobył dobry zawód. Zgodnie z ich wolą młody Kiepura studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. W przerwach między zajęciami pobierał lekcje śpiewu u Wacława Brzezińskiego i Tadeusza Kopystyńskiego, co dość mocno uszczuplało jego i tak skromny budżet. Pierwszy z wymienionych nauczycieli po pewnym czasie odmówił przyjmowania opłat, a za zaoszczędzone pieniądze kazał Kiepurze kupić eleganckie ubranie i nowe buty. Dzięki Brzezińskiemu dostał też angaż w Teatrze Wielkim w Warszawie. W ten niepozorny sposób rozpoczęła się jedna z największych karier muzycznych w polskiej historii.
Początki wielkiej kariery
Po raz pierwszy Kiepura zaśpiewał publicznie w Sosnowcu w 1923 roku, w sali kina „Sfinks”. Rok później wystąpił w Operze Warszawskiej, gdzie wcielił się w górala w „Halce” Moniuszki. Wyróżnieniem cieszył się dość krótko. Wiedziony chęcią zaprezentowania swojego kunsztu nie zwracał uwagi na wskazówki dyrygenta, przez co ostatecznie stracił rolę. Występował w stolicy, jednak raczej z dość słabym zainteresowaniem ze strony publiki.
Nie poddał się i sukcesywnie wspinał po kolejnych szczeblach kariery. Wyjątkowa barwa głosu i tytaniczna pracowitość pozwoliły mu w końcu przebić się na wielką estradę. Plotkowano, że Kiepura potrafił godzinami ćwiczyć jedną frazę aż do czasu, gdy uznał, że wykonuje ją perfekcyjnie. W tym duchu pracował m.in. dla „Columbii” i „Odeonu”.
Za zaangażowanie nomen omen często go ganiono. Zniesmaczony scenicznym hejtem w wywiadzie w 1927 stwierdził: Jakież to smutne, że artyści polscy muszą niemal bez wyjątku szukać sławy za granicą, bo w kraju nie ma dla nich miejsc. Żaden z tych, których zagranica zrobiła wielkimi i na cały świat sławnymi, nie znalazł swego czasu uznania w kraju. Dziwna jakaś zawiść panuje u nas pod tym względem, dziwny brak entuzjazmu, którego atmosfera tak sprzyja rozwojowi każdego talentu.
W tych słowach nawiązywał do krajowego krytykowania jego zbyt familiarnego, estradowego sposobu bycia, ganienia za nadmierną interesowność i przytyków w związku z trudnościami, jakie miał w uczeniu się nowego repertuaru.
W operze za granicą
Na deskach opery Kiepura zadebiutował w styczniu 1925 roku we Lwowie – wystąpił w „Fauście”. Na fali sukcesu i za namową przyjaciół postanowił spróbować sił za granicą. Wyjechał do Wiednia, gdzie zainteresowali się nim Franc Schalk i Maria Jeritza. On kierował Staatsoper, ona była primadonną. U boku artystki Kiepura wystąpił w „Tosce” Pucciniego, 22 września 1926 roku, i w ten sposób rozpoczął obfity w sukcesy rozdział artystycznych wojaży poza Polską.
Kolejne 3 miesiące upłynęły mu na śpiewaniu w Wiedniu, Berlinie, Brnie, Pradze i Budapeszcie. W lutym 1927 roku wystąpił w Royal Albert Hall w Londynie. W 1928 roku wziął udział w premierze opery „Das Wunder der Heliane” Korngolda w Staatsoper w Wiedniu wraz ze sceniczną partnerką Lilli Lehmann. W tym samym roku zadebiutował w Teatro alla Scala w Mediolanie, gdzie wykreował rolę Kalafa w „Turandocie”. Następnie śpiewał partię Cavaradossiego w „Tosce” i wziął udział w prapremierze dzieła Lattuady – „Le preciose ridicol”. W 1936 roku wziął ślub z Marthą Eggerth.
Po zyskaniu rozgłosu artysta śpiewał nie tylko w Staatsoper, ale także paryskiej Opéra Comique, Covent Garden w Londynie czy Teatro Colón w Buenos Aires. W lutym 1938 zadebiutował w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku, wcielając się w rolę Rudolfa w „Cyganerii” Pucciniego. Zaśpiewał partię Don Joségo w „Carmen” Bizeta i Księcia Mantui w „Rigoletcie” Verdiego.
W latach 30. Kiepura zaczął korzystać z dobrodziejstw kina, co zwiększyło jego popularność i wykreowało na idola. Część filmów, w których zagrał, wyprodukowano z zamiarem wyświetlania w różnych krajach. Grał m.in. w „Neapolu, śpiewającym mieście”, „Pieśni nocy”, filmach „Kocham wszystkie kobiety” i „Pieśń miłości”.
Chętnie angażował się w akcje charytatywne, uświetniając zbiórki swoimi występami. Podczas wojny i później słał z zagranicy liczne dary rodakom potrzebującym pomocy.
Wojna i lata powojenne
Po wybuchu II wojny światowej oraz postanowieniu o sformowaniu armii polskiej we Francji Kiepura zaangażował się jako ochotnik i przyjechał do Lille, by wesprzeć polskich emigrantów. Wkrótce wyjechał do Stanów Zjednoczonych i poprowadził tam akcję propagandową na rzecz swojego kraju. Polskie akcenty niejednokrotnie wplatał w występy, śpiewając polskie pieśni patriotyczne i w ten sposób chcąc skierować uwagę amerykańskiej publiczności na losy Polaków. Pieniądze zarobione dzięki koncertom pieniądze przeznaczał na wsparcie kraju.
Śpiewał na scenach Civic Opera w Chicago i Metropolitan Opera w Nowym Jorku, a także w Kanadzie, w krajach Ameryki Łacińskiej i Południowej, m.in. w Teatro Colón w Buenos Aires. Jako hrabia Daniło w Wesołej wdówce w Majestic Theatre na Broadwayu występował u boku żony. Spektakl cieszył się dużym powodzeniem wśród publiczności – małżonkowie do 1946 zagrali ponad 800 przedstawień. Następnie grał Tadeusza Kościuszkę w autorskim musicalu „Polonez”.
Wróciwszy do Europy, razem z rodziną zamieszkał w Rzymie i nakręcił ekranizację „Uroku cyganerii”. Grał w „La valse brilliante” i śpiewał w operetce „Księżniczka Czardasza” Emmericha Kálmána w Théâthe de Paris. Po wojnie razem z żoną wystawiał „Szaloną wdówkę” na scenach w Anglii, Francji, Włoch i Niemczech.
Nie dostał wizy do komunistycznej Polski, niechętnie spoglądającej na artystów z zagranicy – zwłaszcza Zachodu. W związku z tym ani on, ani jego brat Władysław nie mogli przyjechać na pogrzeb ojca. Komunistyczne gazety publikowały paszkwile o śpiewaku, traktując go jako symbol dawnej „burżuazyjnej” Polski. Zdarzało się, że podawano informacje o jego śmierci.
W 1952 roku na krótko przerwał karierę i poddał się operacji wycięcia płata płucnego, co było spowodowane otwarciem się guza ropnego w płucach. W połowie lat 50. występował z żoną na wiedeńskiej scenie Raimundtheater w Carewiczu i Paganinim Franza Lehara.
Śmierć artysty
Do Polski wrócił w 1958 roku. Koncertował w Katowicach, Łodzi, Poznaniu, Krakowie, Bydgoszczy, Gdańsku, Wrocławiu i Warszawie. W 1965 planował nakręcić w Polsce film o swoim życiu, jednak ostatecznie nie doszło do realizacji nagrań.
Zmarł 15 sierpnia 1966 w miejscowości Harrison w USA, w wyniku ataku serca, po tym, jak otrzymał przez telefon niepomyślną wiadomość od jednego ze swoich agentów finansowych. Mszę żałobną odprawiono 3 września w warszawskim kościele św. Krzyża.
W ostatniej drodze Kiepurze towarzyszyły wielotysięczne tłumy pogrążone w żałobie. Ludzi chcących pożegnać artystę było tak dużo, że mieszkańcy stolicy i przyjezdni utworzyli kolejkę opasującą Teatr Wielki. Wielu z nich defilowało przed trumną wystawioną w holu teatru, przy której wartę honorową trzymali reprezentanci świata sztuki. Kiepura spoczął w Alei Zasłużonych na Powązkach (grób 80/81). Od 1967 corocznie w Krynicy-Zdroju odbywa się Festiwal im. Jana Kiepury, wcześniej znany jako Festiwal Arii i Pieśni jego imienia.
Fot. 1: autorstwa operomania – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=57056334,
Fot. 2: autor nieznany – Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygnatura 3/1/0/11/8238/7, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=90636079,
Fot. 3: autorstwa Fotograf im Auftrag der United States Information Agency(Pictorial Section der Information Services Branch (ISB)) – ÖNB, Bildarchiv der US-Informationsdienste in Österreich, Inventarnummer US 12.501/1,
Fot. 4: by Unknown photographer – https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/182319/, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=75220319,
Fot. 5: autorstwa Henryka Poddębskiego – Polona.pl, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=70753508,
Fot. 6: autorstwa Adama Dziury – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=928156,
Fot. 7: autorstwa Wujektsala – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19287855,
Fot. główne: Stare Melodie / materiały prasowe
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.