W kinematografii zaczyna kiełkować dzieło, które ma szansę rzucić nowe światło na nietuzinkową postać Franza Kafki. Agnieszka Holland, reżyserka o uznanej pozycji w środowisku filmowym, chce zabrać nas w podróż do wnętrza umysłu znanego pisarza. Film roboczo zatytułowany „Kafka” albo „Franz” to z jednej strony zapis faktów, a z drugiej – przede wszystkim – próba zgłębienia tajemnicy otaczającej jego twórczość.
Spis treści
Praskie kadry pełne historii – twórczość Franza Kafki bliżej ludzi
Franz Kafka, będący synem Hermanna Kafki i Julii Kafki, dorastał w złożonym praskim środowisku literackim, które odcisnęło pięto na jego twórczości. Jego dzieła, pełne metaforycznych obrazów i surrealistycznych sytuacji, można śmiało zaliczyć do kanonu literatury modernistycznej. Ten niemieckojęzyczny pisarz pochodzenia żydowskiego, a konkretnie jego twórczość, do dziś pozostaje trudna do przyporządkowania w ramach panoramy literackiego świata. Choć Kafka jest znany przede wszystkim z powieści „Proces”, to z pewnością nie da się go zdefiniować wyłącznie przez to dzieło; to postać o wielu obliczach.
Jego życie było pasmem walki z własnymi demonami, co odzwierciedlał w swoich utworach. Bohater kafkowski często walczy samotnie, a jego przeżycia są pozbawione ozdobników. Walczy samotnie z niezrozumiałymi strukturami rządzącymi światem. Mimo buntu i starań nie jest w stanie zmienić swego położenia, a walka kończy się nieuchronną klęską. Uwikłania bohatera w grozę istnienia mają na tyle niejasną strukturę, że możliwa jest bardzo różna interpretacja symboliki i sekwencji wydarzeń, jakim ten bohater zostaje poddany.
Styl Kafki charakteryzowała maksymalna prostota i liczne niedomówienia. Utworów Kafki nie należy interpretować wyłącznie jako krytyki nadmiernie rozbudowanej i niezrozumiałej w swoich decyzjach machiny biurokratycznej, która straciła rację bytu, słuszniej jest potraktować je jako szeroko pojęte i wieloaspektowe przesłania o wymiarze. Życie prywatne, pełne nieudanych zaręczyn, skomplikowanych relacji z ojcem i walki z gruźlicą, stanowi równie fascynujący co tajemniczy materiał do opowiedzenia.
Żywotność twórczości Kafki mimo upływu lat wyraźnie widać w liczbie tłumaczeń. Zjawisko wielokrotnie wyjaśniano tym, że autorzy tacy jak Kafka tworzyli chwytliwe obrazy dla fundamentalnych ludzkich doświadczeń, osadzone ponad granicami epok i kultur. Ten trend niewątpliwie odnosi się do wielu utworów pisarza. Trudno przyporządkować dzieła Kafki do któregoś z prądów literackich, chociaż część badaczy jest skłonna zaliczyć je do nurtu ekspresjonistycznego, co jednak nie wszystkim badaczom literatury wydaje się trafne. Inni spośród teoretyków Kafki uważają go za prekursora literatury nurtu egzystencjalizmu.
Twórczość Kafki i jej wpływ na kulturę
Kafka, wbrew rozpowszechnionym stereotypom, był dość znany w środowisku praskich mieszkańców niemieckojęzycznych, głównie pochodzenia żydowskiego, elit intelektualnych. Był stałym członkiem kilku praskich salonów literackich, gdzie czytywał swoje opowiadania i uczestniczył w dyskusjach. Publikował w „Prager Tagblatt” i później w „Berliner Tageblatt” recenzje sztuk teatralnych oraz dzieł literackich. Jego pierwsze szkice prozy ukazywały się w monachijskim czasopiśmie literackim, z czasem teksty zyskały uznanie na świecie. Kafka zdołał wylansować swoją twórczość, która w znacznej mierze przyczyniła się do popularyzacji dzieł niemieckojęzycznych autorów pochodzenia żydowskiego.
Pierwsze szkice prozy, takie jak te opublikowane w dziennikach Kafki, nadal stanowią ważny element historii kultury, oferujący głębokie spojrzenie na praskie środowisko literackie, w którym pisarz się rozwijał. Mimo że Franz musiał zrezygnować z pracy z powodu zdrowotnych, pisał dalej. Pod koniec życia Kafka kazał zaprzyjaźnionym pisarzom zniszczyć większość swoich manuskryptów. Na szczęście dla czytelników nie posłuchali go. Dzieła wydano, dzięki czemu do dziś możemy cieszyć się jego zbiorami opowiadań, takimi jak „Proces” czy „Zamek”. Wbrew rozpowszechnionym stereotypom jego twórczość nie ogranicza się do mrocznych wizji i opisów działania maszyny tortur, lecz oferuje znacznie więcej, w tym fragmenty prozy pełne humoru i ironii.
Po śmierci Kafki jego dzieła nadal żyją i ewoluują, stając się przedmiotem analiz teoretyków literatury. Jego język, sekwencje wydarzeń i sposób uwikłania bohatera w konflikt ze zniewolonymi przez biurokrację decyzjami, to tylko niektóre z aspektów, które badaczom literatury wydają się nadal aktualne i godne uwagi. Do popularyzacji dzieł Kafki w znacznej mierze przyczynił się najbliższy przyjaciel Max Brod, który zdołał wylansować twórczość Kafki w latach 40 i 50. na fali powojennej popularności egzystencjalizmu.
Film Agnieszki Holland ma szansę stać się kolejnym ważnym elementem w historii kultury, który przybliży postać i dzieła Kafki szerszej publiczności. Dzięki ciągłej popularyzacji dzieł Kafki jego złożone, metaforyczne narracje nadal inspirują i prowokują do refleksji.
Kafka na ekranie – Agnieszka Holland odkrywa pisarza na nowo
Naturalnym plenerem dla filmu „Kafka” stała się Praga. To tutaj, w labiryncie starych uliczek, życie i twórczość Kafki splatały się na co dzień. Holland, która sama kształciła się w praskiej szkole filmowej FAMU, doskonale rozumie ducha tego miejsca. Holland nie boi się podejmować trudnych tematów. Jej film ma szansę ukazać Kafkę w nowym świetle, odsłaniając mniej znane aspekty jego biografii.
Filmowa biografia pisarza ma być mozaiką składającą się z różnych fragmentów. Od urodzenia w Pradze, przez życie w burzliwych czasach I wojny światowej, po śmierć w Berlinie. Holland chce pokazać Kafkę nie tylko jako autora, ale również jako człowieka z krwi i kości, który „przewidział i czuł” przyszłość. Rok 2024 to symboliczny moment, aby przypomnieć sobie o jego spuściźnie i ponownie zanurzyć się w wykreowanym przez niego literackim świecie.
Czeska producentka Šárka Cimbalová potwierdziła, że Kafka był osobowością niezwykle wrażliwą i nieprzystosowaną do swoich czasów. Dziś, sto lat później, mamy wreszcie szansę lepiej go zrozumieć. Film ma na celu połączyć elementy z życia Kafki i jego twórczości tak, aby stworzyć pełny obraz jego wyobraźni, przekraczającej granice czasu i przestrzeni.
Panorama literackiego świata Kafki
Film ma pokazać panoramę literackiego świata Kafki, od praskich salonów literackich, przez jego listy, po liczne opowiadania i niedokończone powieści. Młodego Kafkę zagra Štěpán Klán, a w dorosłego wcieli się Idan Weiss. Nie zabraknie również Mileny Jesenská, przyjaciółki i tłumaczki pisarza, którą zagra Jenovefa Bokova. Na poniższym zdjęciu widzimy Kafkę w towarzystwie jego sympatii Felice Bauer.
Za kamerą stanie Tomasz Naumiuk, a produkcją zajmą się Šárka Cimbalová, Sam Taylor i Mike Downey. Scenariusz napisał Marek Epstein, który ma na koncie współpracę z Agnieszką Holland przy „Szarlatanie”. Dokładna data premiery nie jest jeszcze znana, jednak wiadomo, że zdjęcia potrwają 40 dni. Po czeskim akcencie zdjęcia będą realizowane w Niemczech.
Fot. Wikipedia
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.