Marek Grechuta – artysta ocalony od zapomnienia

Marek Grechuta to jeden z najbardziej znanych polskich muzyków, który „malował słowem”. Poznajcie historię architekta, którego twórczość przenikały myśli starożytnych filozofów.

Urodzony w Zamościu

Marek Michał Grechuta przyszedł na świat w Zamościu, 10 grudnia 1945 roku. Niedługo potem rodzina przeniosła się do Chylic pod Warszawą, by po kilku latach powrócić w rodzinne strony. Rodzice rozwiedli się, gdy Marek miał zaledwie kilka lat.

Grechuta od wczesnego dzieciństwa interesował się muzyką; pasję rozbudzał w nim m.in. organista. Przyszły artysta od najmłodszych lat uczył się grać na fortepianie. To w Zamościu ukończył liceum, po czym postanowił studiować architekturę w Krakowie. Tam dał upust artystycznej duszy, tworząc wraz z Janem Kantym Pawluśkiewiczem Kabaret Architektów Anawa (z francuskiego en avant, czyli naprzód).

Udział w KFPP

Publiczny debiut muzyczny Grechuty miał miejsce w 1967 roku, gdy w Krakowie za wykonanie piosenki „Tango Anawa” przyznano mu II miejsce wśród wokalistów. Rok później zapisał się na scenie VI Krajowego Festiwalu Polskiej Piosenki, gdzie za utwór „Serce” otrzymał Nagrodę Dziennikarzy. Na VII KFPP otrzymał Nagrodę TVP za utwór „Wesele”. Z zespołem Anawa na początku kariery nagrał dwie płyty: pierwszą „Marek Grechuta i Anawa” w większości nagraną w 1970 roku i „Korowód” z 1971 roku.

Choć nie tańczył na scenie, przykuwał uwagę swoją oryginalną, niebanalną osobowością. Jak wspominano, był w nim swego rodzaju hipnotyzujący magnetyzm, który nie pozwalał oderwać od niego wzroku.

Rosnąca kariera

Z zespołem Grechuta rozstał się w 1971 roku, jednocześnie tworząc podwaliny pod nowy projekt – znany jako W Innej Epoce Muzycznej, czyli WIEM. Z tą grupą nagrał albumy „Droga za widnokres” i „Magia obłoków”. Warstwa muzyczna bazowała na jazz-rocku, natomiast teksty były inspirowane poezją twórców takich jak: Ryszard Krynicki, Tadeusz Nowak, Tadeusz Śliwiak i Mieczysław Jastrun.

Z czasem napisał muzykę do tekstów Witkacego, by w 1977 na 15 KFPP w Opolu zdobyć Nagrodę Grand Prix za utwór „Hop – szklankę piwa” (Krystyna Janda na tymże festiwalu wykonała piosenkę „Guma do żucia” z muzyką i słowami Grechuty). Wkrótce pojawił się też musical „Szalona lokomotywa” inspirowany sztuką Witkiewicza, którego demonstracja miała miejsce chociażby w krakowskim Teatrze STU oraz katowickim Spodku w latach 1977–1980. Widowisko Grechuta stworzył wraz z Pawluśkiewiczem i Krzysztofem Jasińskim.

Piwnica pod Baranami

Rok 1976 był dla Marka Grechuty początkiem około 10-letniego okresu współpracy z Piwnicą pod Baranami. W 1979 nagrał płytę z pieśniami do słów poety Tadeusza Nowaka, które poza nim zaśpiewali Marian Opania, Magda Umer i Teresa Iwaniszewska-Haremza.

W 1981 roku ukazała się płyta „Śpiewające obrazy”, przygotowana we współpracy z grupą Anawa. Muzyka była motywowana dziełami malarskimi takich mistrzów pędzla jak: Wyspiański, Renoir, Monet, Degas, Picasso czy van Gogh.

Lata 80. i 90.

Nadszedł rok 1984. Grechuta wspólnie z Krystyną Jandą stworzył kompozycje z wierszami Bolesława Leśmiana, zatytułowaną „W malinowym chruśniaku”. Dwa lata później pracował już z własnymi tekstami, czego owocem było ukazanie się w 1987 albumu „Wiosna – ach to ty”. Muzyka, na czele z tytułowym przebojem, była „lżejsza” od tej prezentowanej do tej pory. W nagrania wkomponowano także muzykę ze spektakli „Kronika olsztyńska”, „Tumor Witkacego” i „Colas Breugonon”. Tego samego roku Grechuta napisał muzykę do spektaklu „Kopciuszek”, a w 1989 ukazał się jego „Krajobraz pełen nadziei”.

W 1991 roku ukazały się „Piosenki dla dzieci i rodziców”, nagrane we współpracy z aktorami Teatru Starego w Krakowie oraz dziecięcym chórem „Gama”.

Rok 1994 to w dyskografii Grechuty płyta „Dziesięć ważnych słów”. W 2003 roku ukazały się zaś „Niezwykłe miejsca” z materiałem na temat lokalizacji, które oczarowały artystę.

W 2000 ukazała się kompilacja albumów Grechuty – pt. „Świecie nasz”. W 2001 roku otrzymała ona nagrodę, Fryderyka, w kategorii „Najlepsza reedycja”. Zestaw w nieco uzupełnionej wersji wznowiono w roku 2005.

Marek Grechuta został uhonorowany Grand Prix 43. KFPP w Opolu; otrzymał Nagrodę Prezesa TVP. Zmarł nagle, w nocy 9 października 2006 roku w Krakowie, z powodu niewydolności krążenia.

Ciekawostki

• Marek Grechuta cierpiał na zaburzenie afektywne dwubiegunowe; z tego powodu czasami przerywał występy, co widzowie często błędnie odczytywali jako skutek nadużycia alkoholu. Problem ujawnił się już w jego młodości, gdy rozstał się z ukochaną dziewczyną – Haliną Marmurowską.
• Piosenkarz wystąpił w filmach Polowanie na muchy (1969) oraz Tumor Witkacego (1985).
• Wystawy malarstwa Grechuty organizowano m.in. w Myślenicach, Krakowie czy Bytomiu.
• W 1970 roku Marek Grechuta poślubił Danutę; ślub oprócz miłości był podyktowany ekonomią (Grechuta jako samotny mężczyzna mógł liczyć na 20-metrową kawalerkę, a jako żonaty nawet na dwukrotnie większe mieszkanie).
• Owocem związku Marka i Danuty jest syn Łukasz – późniejszy absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Gdy zaginął w 1999 roku, rodzice wyznaczyli nagrodę pieniężną za jakąkolwiek informację o miejscu jego pobytu, wynajęli detektywa i wystąpili w programie „Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie”. Ostatecznie po wielu miesiącach syn wrócił do domu.
• Grechuta był zapalonym brydżystą, a za swojego malarskiego mistrza uważał Wyspiańskiego. Lubił malować architekturę i przywiędłe kwiaty. Impulsem do tworzenia była dla niego wizyta w szpitalu, w którym przebywał po ciężkim wypadku samochodowym.
• W końcówce życie Grechuta wycofał się z życia muzycznego; pozostawał pod opieką żony i odwdzięczał się jej malowanymi portretami.
• Marek Grechuta został pochowany 17 października 2006 roku, w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera LXIX pas C-2-6). W pogrzebie uczestniczyli jego koledzy artyści, m.in. Grzegorz Turnau, Zbigniew Preisner czy Jan Kanty Pawluśkiewicz.
• O artyście powstały książki, film krótkometrażowy. NBP planował emisję monety z wizerunkiem Grechuty.
• Piosenka Marka Grechuty „Dni, których nie znamy” jest nieoficjalnym hymnem kibiców drużyny piłkarskiej Korony Kielce.
• Wokalistę upamiętnia odbywający się w Krakowie Grechuta Festival.

Dyskografia

• Marek Grechuta i Anawa, Polskie Nagrania Muza – 1970,
• Korowód, Polskie Nagrania Muza – 1971,
• Droga za widnokres, Muza – 1972,
• Magia obłoków, Pronit – 1974,
• Szalona lokomotywa, Pronit – 1977,
• Pieśni Marka Grechuty do słów Tadeusza Nowaka, Pronit – 1979,
• Śpiewające obrazy, Pronit – 1981,
• W malinowym chruśniaku (razem z Krystyną Jandą), Polskie Nagrania Muza – 1984,
• Wiosna, ach to ty, Polskie Nagrania Muza – 1987,
• Krajobraz pełen nadziei, Polskie Nagrania Muza – 1989,
• Ocalić od zapomnienia, Muza – 1990,
• Piosenki dla dzieci i rodziców, EMI – 1991,
• Jeszcze pożyjemy, Muza – 1993,
• Dziesięć ważnych słów, EMI – 1994,
• Niezwykłe miejsca, EMI – 2003,
• Godzina miłowania, EMI – 2005.

Miłosz Magrzyk

Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.