Potrzebujesz pielęgniarki środowiskowej? To musisz wiedzieć

Pielęgniarka środowiskowa to ważna osoba w opiece nad seniorami w ich własnych domach. Zapewnia bowiem kompleksową opiekę medyczną i wsparcie osobom starszym, często przewlekle chorym lub niepełnosprawnym. Jej zadaniem jest wykonywanie podstawowych zabiegów medycznych oraz edukacja zdrowotna i pomoc w codziennych czynnościach. Dla wielu seniorów pielęgniarka środowiskowa stanowi nieocenione wsparcie w zachowaniu względnej samodzielności.

Kim jest pielęgniarka środowiskowa? Podstawy prawne

Pielęgniarka środowiskowa (pielęgniarka rodzinna, pielęgniarka POZ) to specjalistka ds. zdrowia, która pracuje w ramach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Działalność pielęgniarki środowiskowej regulują przepisy prawa, w tym Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z dnia 15 lipca 2011 roku oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2017 roku w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego.

Czytaj więcej artykułów o zdrowiu seniorów!

Zgodnie z tymi przepisami pielęgniarka środowiskowa ma szerokie kompetencje medyczne i zapewnia na ich podstawie świadczenia pielęgnacyjne. Wykonuje wiele czynności bez konieczności uzyskania zlecenia lekarskiego, co znacznie ułatwia i przyspiesza opiekę nad pacjentem w ramach opieki długoterminowej – w szczególności nad seniorami.

Pielęgniarka środowiskowa musi posiadać odpowiednie kwalifikacje. Oprócz ukończenia studiów pielęgniarskich często ma dodatkowe specjalizacje lub kursy kwalifikacyjne, na przykład w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego lub opieki długoterminowej.

Gdzie i kiedy pracują pielęgniarki środowiskowe?

Pielęgniarki środowiskowe realizują swoje zadania w różnych miejscach, ale przede wszystkim w w domu pacjenta. Ich praca obejmuje:

• wizyty domowe u pacjentów,
• pracę w przychodni POZ,
• współpracę z innymi placówkami ochrony zdrowia.

Zazwyczaj pielęgniarka środowiskowa nie świadczy usług wyłącznie dla stacjonarnego zakładu opiekuńczego i w medycznie uzasadnionych przypadkach wizyty odbywa właśnie w domu pacjenta.

Pielęgniarka środowiskowa jest dostępna w dni powszednie w godzinach od 8:00 do 18:00. W razie konieczności wykonania zabiegów w dni wolne od pracy lekarz POZ lub pielęgniarka POZ mogą zgłosić taką potrzebę w przychodni świadczącej usługi w ramach nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej.

Warto przeczytać:

Szczepienia seniorów – dlaczego są tak ważne?

Podstawowe obowiązki pielęgniarki środowiskowej

Zakres obowiązków pielęgniarki środowiskowej jest bardzo szeroki i obejmuje wiele elementów opieki nad pacjentem. Co robi pielęgniarka środowiskowa? Najważniejsze zadania pielęgniarki środowiskowej to:

• wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych,
• podawanie leków różnymi drogami – w tym wykonywanie iniekcji domięśniowych, dożylnych, podskórnych i śródskórnych,
• zmiana opatrunków i pielęgnacja ran, odleżyn i oparzeń,
• cewnikowanie pęcherza moczowego u kobiet i jego płukanie,
• pobieranie materiału do badań diagnostycznych, w tym krwi żylnej, moczu, kału, wymazów,
• monitorowanie i informowanie rodziny o stanie zdrowia pacjenta,
• edukacja zdrowotna pacjenta i jego rodziny (np. wtedy, gdy osoba starsza nie chce jeść i pić),
• pomoc w codziennych czynnościach życiowych (np. utrzymanie higieny osobistej),
• koordynacja opieki z innymi specjalistami,
• wykonywanie zabiegów z zastosowaniem ciepła i zimna,
• wykonywanie inhalacji (również w przypadku ostrych alergii u seniorów),
• prowadzenie rehabilitacji przyłóżkowej,
• udzielanie pierwszej pomocy w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego.

Pomoc pielęgniarki środowiskowej może również obejmować samodzielne ordynowanie niektórych leków i wyrobów medycznych, a także wystawianie na nie recept, co jest szczególnie pomocne pacjentom przewlekle chorym. Ponadto pielęgniarka POZ ma prawo do wystawiania skierowań na badania diagnostyczne.

Pielęgniarka środowiskowa na NFZ. Komu przysługuje?

Pielęgniarka środowiskowa NFZ w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia przysługuje wszystkim osobom ubezpieczonym, które złożyły deklarację wyboru pielęgniarki POZ. Szczególnie ważna jest dla:

• osób przewlekle chorych;
• seniorów z ograniczoną sprawnością fizyczną (np. zaburzenia chodu)i intelektualną (np. otępienie starcze)
• pacjentów po hospitalizacji wymagających dalszej opieki;
• osób niepełnosprawnych, które wymagają leczenia;
• pacjentów z uzależnieniami lekkimi zaburzeniami psychicznymi (np. traumą emocjonalną).

Ważne! Z domowej opieki długoterminowej od opiekunki środowiskowej nie mogą skorzystać pacjenci w ostrej fazie choroby psychicznej. Taki pacjent wymaga leczenia w stacjonarnym ośrodku

Jeśli chcemy skorzystać z usług pielęgniarki środowiskowej w ramach NFZ, nie jest wymagane skierowanie lekarskie. Pacjent lub jego opiekun może bezpośrednio zgłosić się do wybranej pielęgniarki POZ w swojej przychodni. Sprawa wygląda inaczej w sytuacji, gdy wnioskujemy o pielęgniarkę środowiskową w ramach długoterminowej opieki. Wówczas trzeba uzyskać skierowanie od lekarza rodzinnego.

Domowa opieka pielęgniarska w ramach NFZ jest bezpłatna dla pacjenta. Jednak zakup leków i środków opatrunkowych leży po stronie chorego oraz jego opiekunów – niezbędne środki zawsze zapewnia rodzina pacjenta. Natomiast opiekunom chorego pomaga fakt, że niektóre produkty są refundowane przez NFZ.

Pielęgniarka środowiskowa prywatnie

Kiedy opieka pielęgniarki środowiskowej w ramach NFZ jest niewystarczająca lub pacjent chce skorzystać z dodatkowych usług, istnieje możliwość zatrudnienia pielęgniarki środowiskowej prywatnie. Taka forma opieki zapewnia:

• większą swobodę w ustalaniu harmonogramu wizyt,
• możliwość wyboru konkretnej pielęgniarki,
• szerszy zakres usług, często wykraczający poza standardową opiekę,
• krótszy czas oczekiwania na wizytę.

Koszty prywatnej opieki pielęgniarskiej są zróżnicowane i zależą od zakresu świadczonych usług oraz regionu kraju. Przed podjęciem decyzji o zatrudnieniu prywatnej pielęgniarki, warto dokładnie porównać oferty różnych podmiotów i upewnić się, że wybrana pielęgniarka posiada odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie.

Warto przeczytać:

Szpitale uzdrowiskowe w polskim systemie ochrony zdrowia

Jak wygląda wizyta pielęgniarki środowiskowej w domu?

Wizyta pielęgniarki środowiskowej w domu pacjenta zazwyczaj obejmuje:

• ocenę stanu zdrowia pacjenta, w tym przeprowadzenie wywiadu i badania fizykalnego,
• wykonanie zleconych zabiegów medycznych,
• pomoc w codziennych czynnościach higienicznych,
• rozmowę z pacjentem i jego rodziną,
• edukację zdrowotną, w tym instruktaż dotyczący samoopieki i samopielęgnacji,
• ustalenie planu dalszej opieki,
• ocenę środowiska domowego pacjenta pod kątem potrzeb opiekuńczych.

Czas trwania wizyty zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta i może wynosić od 15 minut do nawet kilku godzin w przypadku bardziej skomplikowanych procedur medycznych.

Pielęgniarka środowiskowa podczas wizyty może również ocenić potrzebę zaangażowania innych specjalistów i pomóc w koordynacji takiej opieki.

Ile razy w tygodniu przychodzi pielęgniarka środowiskowa?

Częstotliwość wizyt pielęgniarki środowiskowej ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta i zależy od:

• stanu zdrowia pacjenta,
• zaleceń lekarskich,
• potrzeb pielęgnacyjnych,
• możliwości organizacyjnych pielęgniarki i placówki POZ.

Zatem od sytuacji pacjenta zależy, jak często przychodzi pielęgniarka środowiskowa. Ile razy w tygodniu odwiedza pacjenta? Nie mniej niż 4 razy w tygodniu od poniedziałku do piątku w godzinach od 8:00 do 18:00. W szczególnych przypadkach wizyty są realizowane również w soboty oraz dni ustawowo wolne od pracy. W przypadku pacjentów wymagających intensywnej opieki wizyty mogą odbywać się codziennie, nawet kilka razy dziennie.

Należy w tym miejscu podkreślić, że pielęgniarka środowiskowa ma pod opieką wielu pacjentów i musi tak planować swoje wizyty, żeby zapewnić odpowiednią opiekę wszystkim potrzebującym. Z tego względu istotna jest właściwa komunikacja między pacjentem i jego rodziną a pielęgniarką środowiskową. Odpowiedzialność leży po obu stronach.

Gdzie i jak złożyć wniosek o przyznanie pielęgniarki środowiskowej?

Wniosek o przyznanie pielęgniarki środowiskowej składa sam pacjent, a gdy jego stan zdrowia na to nie pozwala, zgłoszenia dokonuje:

• członek rodziny lub opiekun,
• lekarz,
• pielęgniarka POZ.

Ewentualnie istnieje też możliwość wnioskowania o opielę pielęgniarki środowiskowej poprzez Gminny lub Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. Wówczas trzeba przygotować odpowiednią dokumentację medyczną, wypełnić formularz wniosku dostępny w MOPS i dostarczyć wszystkie niezbędne dokumenty.

Pacjent lub członek rodziny, który chce złożyć wniosek o przyznanie pielęgniarki środowiskowej, powinien:

1. wybrać przychodnię POZ w swoim rejonie;
2. złożyć deklarację wyboru pielęgniarki POZ w wybranej placówce;
3. skontaktować się z wybraną pielęgniarką i omówić potrzeby w zakresie opieki.

Jeśli pacjent wymaga intensywnej opieki pielęgniarskiej, może być konieczne uzyskanie skierowania od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego do pielęgniarskiej opieki długoterminowej w domu. W takim przypadku lekarz POZ przeprowadza ocenę stanu pacjenta za pomocą skali Barthel i jeśli pacjent uzyska 40 punktów lub mniej, zostaje zakwalifikowany do tej formy opieki.

Należy jednak pamiętać, że wsparcie pielęgniarki długoterminowej na wniosek nie dotyczy pacjentów wentylowanych mechanicznie, ponieważ zachodzi zbieg świadczeń. Obecnie trwają dyskusje dotyczące ewentualnych zmian przepisów w tym zakresie.

W razie potrzeby pielęgniarkę POZ można zmienić bezpłatnie, ale nie częściej niż dwa razy w roku kalendarzowym. Za każdą kolejną zmianę w danym roku trzeba zapłacić.

Warto przeczytać:

O chorobach, których nie ma. Co ma w głowie hipochondryk?

Zakończenie świadczeń ze strony pielęgniarki środowiskowej

Jeżeli pielęgniarka środowiskowa z NFZ uzna w uzgodnieniu z rodziną, że pacjent nie wymaga już regularnych wizyt w ramach doraźnej opieki, to ma prawo do zakończenia udzielania świadczeń bez dodatkowych procedur.

Natomiast w przypadku długoterminowej opieki domowej w ramach skierowania pielęgniarka środowiskowa ma obowiązek poinformować lekarza POZ o tym, że stan zdrowia pacjenta pozwala na zakończenie świadczenia usług medycznych. To lekarz podejmuje decyzję.

Często zadawane pytania o pielęgniarki środowiskowe

Dominik Kaczor

Z wykształcenia inżynier, z zamiłowania człowiek od treści w sieci. Głową w Internecie, sercem w górach – Beskidzie Wyspowym, z którego pochodzi. W Seniore odpowiedzialny za projekty skierowane do osób 50+. Wierzy, że życiem można się cieszyć każdego dnia, bez względu na wiek.