Stopnie niepełnosprawności i związane z nimi przywileje

Grupa inwalidzka to potoczne określenie na stopień niepełnosprawności, który jest określany przez orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Dokument ten ma wpływ na status obywatela w społeczeństwie i jego prawa. Polskie przepisy ściśle określają procedurę przyznawania tzw. grupy inwalidzkiej. Co należy wiedzieć?

Co oznacza termin „grupa inwalidzka”?

Grupa inwalidzka to klasyfikacja stosowana w Polsce przed 1997 rokiem do określenia stopnia niepełnosprawności danej osoby. System zastąpiono nowszą klasyfikacją, ale termin „grupa inwalidzka” nadal znajduje potoczne zastosowanie. Pojęcie jest obecnie zastępowane przez „stopień niepełnosprawności” zgodnie z przepisami obowiązującymi od 1 stycznia 1998 roku.

Czytaj więcej publikacji o przepisach prawnych!

Czym jest orzeczenie o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności i kto może je uzyskać?

Orzeczenie o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności to oficjalne dokumenty wydawane w Polsce na podstawie Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z tą ustawą:

• orzeczenie o niepełnosprawności:
  • wydawane jest osobom, które nie ukończyły 16 roku życia
  • stwierdza, że dana osoba jest niepełnosprawna
• orzeczenie o stopniu niepełnosprawności:
  • wydawane jest osobom powyżej 16 roku życia
  • określa jeden z trzech stopni niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany lub lekki.

W celu uzyskania orzeczenia osoba musi spełniać kryteria określone w art. 2 ustawy, który definiuje niepełnosprawność jako:

Ponadto art. 4 ustawy precyzuje, że orzeczenie o stopniu niepełnosprawności może uzyskać osoba, która:

• ma naruszoną sprawność organizmu;
• jest niezdolna do pracy lub zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej;
• wymaga, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Krótko mówiąc, status osoby niepełnosprawnej może uzyskać każdy, kto ma trwałe lub okresowe problemy z prawidłowym funkcjonowaniem organizmu. Dotyczy to osób z różnorodnymi schorzeniami, takimi jak:

• wady wrodzone,
• długotrwałe choroby,
• uszkodzenia narządów ruchu,
• zaburzenia psychiczne,
• problemy ze wzrokiem lub ubytek słuchu.

Niepełnosprawność musi powodować trudności w wypełnianiu ról społecznych i ograniczać zdolność do pracy. Ze względu na ten pierwszy warunek bardzo dużo podopiecznych domów opieki posiada opisywane tutaj orzeczenie.

Jakie są stopnie niepełnosprawności i jakie dają przywileje?

Zgodnie ze wspomnianą już Ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych wyróżnia się trzy stopnie niepełnosprawności. Art. 4 tej ustawy definiuje:

• znaczny stopień niepełnosprawności,
• umiarkowany stopień niepełnosprawności,
• lekki stopień niepełnosprawności.

Znaczny stopień niepełnosprawności

Znaczny stopień niepełnosprawności dotyczy osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy albo zdolnej do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej oraz wymagającej, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Ustawa definiuje również niezdolność do samodzielnej egzystencji (art. 4 ust. 4) jako naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.

Zgodnie z art. 4 ust. 5 ustawy zaliczenie do znacznego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach:

• przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;
• zatrudnienia w formie telepracy.

Warto przeczytać:

Na czym polega i kiedy obowiązuje ochrona przedemerytalna?

Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności mają prawo do szeregu uprawnień i świadczeń, które są regulowane przez różne akty prawne w Polsce.

• Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych:
  • prawo do turnusów rehabilitacyjnych (art. 10e),
  • dofinansowanie do wyposażenia stanowiska pracy (art. 26e),
  • wsparcie w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej (art. 35a).
• Ustawa o świadczeniach rodzinnych:
  • prawo do zasiłku pielęgnacyjnego (art. 16),
  • prawo do świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekuna (art. 17).
• Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych:
  • prawo do renty socjalnej (art. 4).
• Prawo o ruchu drogowym:
  • prawo do karty parkingowej (art. 8).
• Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych:
  • ulgi podatkowe, w tym zwiększone koszty uzyskania przychodu (art. 26 ust. 7a).
• Ustawa Prawo telekomunikacyjne:
  • prawo do ulgi w opłacie abonamentowej za usługi telefoniczne (art. 91).
• Ustawa o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego:
  • prawo do ulg w przejazdach środkami transportu publicznego (art. 2).
• Ustawa o pomocy społecznej:
  • prawo do usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych (art. 50).
• Ustawa o systemie oświaty:
  • prawo do kształcenia specjalnego (art. 71b).

Umiarkowany stopień niepełnosprawności

Umiarkowany stopień niepełnosprawności dotyczy osoby, która ma naruszoną sprawność organizmu, jest niezdolna do pracy albo zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymaga czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

Zgodnie z art. 4 ust. 4 tej samej ustawy – i podobnie jak w przypadku znacznego stopnia niepełnosprawności – zaliczenie do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, jeżeli:

• pracodawca przystosuje stanowisko pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;
• zatrudnienie ma formę telepracy.

Osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności też mają prawo do różnych form wsparcia i udogodnień. Zgodnie z ustawą, a także powiązanymi aktami prawnymi, przysługują im między innymi:

• ulgi w przejazdach środkami transportu publicznego (art. 20 ustawy),
• prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym (art. 19 ust. 1),
• prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (art. 20 ust. 1 pkt 1),
• skrócony czas pracy – 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, bez obniżenia wynagrodzenia (art. 15 ust. 2),
• zakaz pracy w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych (art. 15 ust. 3),
• prawo do dofinansowania wynagrodzeń dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne (art. 26a).
• możliwość korzystania z różnych form aktywizacji zawodowej, w tym szkoleń, staży, czy dofinansowania do rozpoczęcia działalności gospodarczej (rozdział 3 ustawy),
• prawo do korzystania z usług i instrumentów rynku pracy na zasadach określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Warto przeczytać:

Testament wzajemny małżonków – skuteczne zabezpieczenie majątku

Lekki stopień niepełnosprawności

Lekki stopień niepełnosprawności dotyczy osoby o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającej ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Zgodnie z art. 6b ust. 3 tej samej ustawy orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności wydaje się na czas określony lub na stałe.

Organy uprawnione do orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności

Zgodnie z Ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych polskimi przepisami organy uprawnione do orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności to:

• w pierwszej instancji (art. 6 ust. 1):
  • powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności,
  • miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności (w miastach na prawach powiatu),
• w drugiej instancji (art. 6 ust. 1):
  • wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Ponadto art. 6 ust. 1a precyzuje, że wojewódzkie zespoły mogą być tworzone również w miastach na prawach powiatu.

Skład zespołów orzekających obejmuje (art. 6 ust. 1):

• przewodniczącego,
• sekretarza,
• lekarzy,
• psychologów,
• pedagogów,
• doradców zawodowych,
• pracowników socjalnych.

Zgodnie z art. 6b ust. 1, orzeczenia wydane przez inne organy dla celów rentowych (np. ZUS, KRUS) mogą być traktowane na równi z orzeczeniami wydanymi przez zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Art. 6d ust. 1 wprowadza też Elektroniczny Krajowy System Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności, który służy do gromadzenia i przetwarzania danych dotyczących orzekania o niepełnosprawności.

Uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności

Proces uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności reguluje opisywana już Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a także Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.

1. Złożenie wniosku – art. 5a ustawy stanowi, że postępowanie w sprawie wydania orzeczenia wszczyna się na wniosek osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Wniosek składa się do powiatowego/miejskiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności właściwego dla miejsca stałego pobytu osoby zainteresowanej.
2. Wymagane dokumenty – zgodnie z §6 rozporządzenia do wniosku należy dołączyć dokumentację medyczną, zaświadczenia lekarskie oraz inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.
3. Badanie przez lekarza – §8 rozporządzenia określa, że członek powiatowego zespołu: lekarz przeprowadza badanie i sporządza ocenę stanu zdrowia.
4. Posiedzenie składu orzekającego – zgodnie z §13 rozporządzenia skład orzekający wydaje orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności.
5. Wydanie orzeczenia – art. 5a ust. 3 ustawy stanowi, że zespół wydaje orzeczenie w terminie 1 miesiąca od dnia złożenia wniosku.
6. Możliwość odwołania – art. 5a ust. 11 ustawy daje prawo do odwołania się od orzeczenia do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia.

Warto przeczytać:

Kim są zstępni, a kim wstępni?

Okres ważności orzeczenia – na jak długo jest wydawane?

Orzeczenie o niepełnosprawności dla osób do 16 roku życia (art. 4a ust. 3) wydawane na czas określony, jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 16 roku życia.

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności (art. 3 ust. 3) może być wydane na stałe, jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje poprawy lub na czas określony, jednak nie krótszy niż 6 miesięcy i nie dłuższy niż 5 lat.

Jednocześnie Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności precyzuje:

• w § 3 ust. 2 – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wydaje się na czas określony lub na stałe;
• w § 3 ust. 3 – orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień wydaje się na czas ważności orzeczenia o inwalidztwie lub niezdolności do pracy.

Zgodnie z art. 5a ustawy, osoba niepełnosprawna posiadająca orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wydane na czas określony może wystąpić z wnioskiem o wydanie orzeczenia o ponowne ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, nie wcześniej niż 30 dni przed upływem ważności posiadanego orzeczenia.

Odwołanie od orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności

Zgodnie z art. 5a ust. 11 ustawy, od orzeczenia powiatowego zespołu przysługuje odwołanie od orzeczenia o niepełnosprawności w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Odwołanie wnosi się do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności za pośrednictwem powiatowego zespołu, który wydał orzeczenie (art. 5a ust. 11). Odwołanie powinno być złożone na piśmie lub ustnie do protokołu.

Wojewódzki zespół rozpatruje odwołanie w terminie 2 miesięcy od dnia jego otrzymania (art. 5a ust. 12). Od orzeczenia wojewódzkiego zespołu przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia (art. 6c ust. 8). Odwołanie od orzeczenia zespołu powiatowego do wojewódzkiego zespołu nie wstrzymuje wykonania orzeczenia (art. 6 ust. 1).

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w wydanym orzeczeniu wojewódzki zespół może uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia powiatowemu zespołowi (art. 6 ust. 6). W składzie orzekającym wojewódzkiego zespołu nie może brać udziału osoba, która brała udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia (art. 6 ust. 5).

Orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień

Orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień jest specyficznym rodzajem orzeczenia, które zostało wprowadzone w polskim systemie prawnym.

Zgodnie z art. 5a Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień wydaje się osobie, która ukończyła 16 lat i posiada jedno z następujących orzeczeń:

• ważne orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów,
• ważne orzeczenie o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym,
• ważne orzeczenie o niezdolności do pracy wydane przez organ rentowy.

Orzeczenie to wydaje powiatowy zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności. W orzeczeniu o wskazaniach do ulg i uprawnień zespół orzeka o:

• stopniu niepełnosprawności,
• wskazaniach.

Orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień umożliwia korzystanie ze szczególnych przywilejów na podstawie odrębnych przepisów, między innymi:

• prawa do karty parkingowej,
• ulg w przejazdach PKP i PKS oraz komunikacji miejskiej,
• prawa do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju,
• pierwszeństwa w uzyskaniu mieszkania z zasobów gminy,
• świadczeń z pomocy społecznej.

Orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień wydaje lekarz – członek powiatowego zespołu na podstawie dokumentacji oraz badania. Określa w nim rodzaj przysługujących danej osobie ulg i wskazuje przyczynę niepełnosprawności za pomocą symboli przyczyn.

Wydanie tego typu orzeczenia nie wymaga przeprowadzenia pełnej procedury orzeczniczej, a jedynie potwierdzenia statusu osoby niepełnosprawnej na podstawie wcześniej przyznanego orzeczenia. Postępowanie ma więc uproszczony charakter i krótszy termin załatwienia sprawy.

Dominik Kaczor

Z wykształcenia inżynier, z zamiłowania człowiek od treści w sieci. Głową w Internecie, sercem w górach – Beskidzie Wyspowym, z którego pochodzi. W Seniore odpowiedzialny za projekty skierowane do osób 50+. Wierzy, że życiem można się cieszyć każdego dnia, bez względu na wiek.