Prawidłowe żywienie to istotny element życia. Choć jest ono bardzo ważne w każdym wieku, na znaczeniu zyskuje zwłaszcza w przypadku seniorów. Starszy organizm pracuje wolniej, a na domiar złego niekiedy musi mierzyć się z licznymi nietolerancjami pokarmowymi. To wszystko w połączeniu często prowadzi do spadku łaknienia. Jeśli nie zostanie ono w porę powstrzymane, może skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Sprawdź, co zrobić, by poradzić sobie z brakiem apetytu.
Spis treści
Z czego wynika brak apetytu u seniora?
Brak apetytu u osób starszych, mimo że zawsze powinien budzić obawy, niekoniecznie jest objawem poważnych schorzeń. Czasowe zaburzenia łaknienia u seniorów to częsty problem; zjawisko powszechne i naturalne. Wynika ono z tego, że procesy trawienne u seniorów są spowolnione. Sytuacja robi się poważniejsza, gdy chwilowy jadłowstręt przeradza się w przewlekły brak apetytu, trwający powyżej kilku dni.
Ta przypadłość zazwyczaj dotyka „zapracowanych” seniorów i nie chodzi tu wyłącznie o typową aktywność zawodową, lecz także np. o opiekę nad wnukami. Gdy nie mamy zbyt wiele wolnego czasu, zamiast po pełnowartościowe pożywienie sięgamy po to, co jest „pod ręką”. Spożywając posiłki wysokokaloryczne, a jednocześnie niskie jakościowo, „oszukujemy” organizm i sztucznie pobudzamy go do działania. Jeśli nie zachowujemy higieny jedzenia, a posiłki przyjmujemy nieregularnie, znacznie zwiększamy ryzyko wystąpienia problemów ze strony układu pokarmowego, takich jak: wzdęcia, wrzody, zgaga czy zaparcia. To prowadzi do unikania czynnika wywołującego złe samopoczucie – jedzenia, a dalej chorób przewlekłych.
Czasami brak łaknienia może być wzmagany przez przyjmowanie pewnych leków, które sprawiają, iż dla pacjenta produkty zwyczajnie nie mają smaku. Podobnie jest w przypadku kuracji radio- bądź chemiofarmaceutykami. Apetyt może zostać osłabiony także w wyniku nadużywania alkoholu czy nikotyny. Niekiedy niechęć do spożywania pokarmów wynika z braku komfortu spowodowanego ubytkami w uzębieniu bądź koniecznością użytkowania protezy zębowej.
Co dzieje się, gdy senior nie przyjmuje pokarmów?
Gdy senior nie przyjmuje pokarmu, nie przyswaja choć części znajdujących się w nim składników odżywczych (w postaci mikro- i makroelementów). Tym samym nie dostarcza „paliwa” potrzebnego do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Im dłużej ciału brakuje nośnika energii, tym bardziej zaczyna odczuwać skutki takiego stanu – najpierw zawodzi koncentracja (pojawiają się problemy z pamięcią), później dochodzi do tego spadek siły mięśniowej oraz wydolności ruchowej i oddechowej. W wielu przypadkach mogą pojawić się też problemy z utrzymaniem równowagi. W miarę upływu czasu stopniowo mogą zacząć pogłębiać się schorzenia neurodegeneracyjne typu choroba Parkinsona bądź Alzheimera.
Synonimem stopniowego wyniszczania jest niedożywienie. Organizm, który nie ma siły się bronić, jest mniej podatny np. na leczenie farmakologiczne. Dłużej trwające zaburzenia odżywiania prowadzą do zmniejszenia masy ciała poniżej normy. To wynik spadku podstawowej przemiany materii i proces znany pod pojęciem „anoreksji wieku podeszłego”.
Brak apetytu u seniora a żywienie medyczne
Powszechnie przyjmuje się, że osoby starsze (w podeszłym wieku) powinny zjadać w ciągu dnia 4–5 niezbyt obfitych posiłków. Dzięki temu ich układ pokarmowy nie zostanie obciążony zbyt dużym wysiłkiem trawiennym, a poziom glukozy w organizmie będzie stabilny. Niestety w przypadku osoby starszej dość dużym problemem może być określenie optymalnego zapotrzebowania na mikro- i makroelementy dostarczane wraz z żywnością. A te są niezwykle ważne. Niedobór magnezu i potasu może poskutkować zaburzonym rytmem pracy serca, deficyt żelaza anemią, a braki witaminy lub witamin z grupy B zaburzeniami neurologicznymi.
Gdy jadłowstręt staje się dokuczliwy, rozwiązaniem może być tzw. żywienie medyczne. To nic innego jak wprowadzenie do diety preparatów mających na celu zapobieżenie skutkom kacheksji, a także pobudzających łaknienie. Na rynku dostępne są koktajle odżywcze nutridrink, które pobudzają apetyt. 125 ml butelka specyfiku jest odpowiednikiem zdrowego, 300-kilokalorycznego posiłku. By w pełni zaspokoić dzienne zapotrzebowanie energetyczne, pacjent powinien wypić od 5 do 7 buteleczek takiego preparatu odżywczego. Jeśli ma stosować go tylko jako uzupełnienie diety, powinien sięgnąć po 1-3 butelki dziennie. Lecz nutridrink nie jest dla każdego. Przeciwwskazaniami do jego stosowania są: alergia na białka mleka krowiego, fruktozemia bądź galaktozemia. Mimo że nutridrinki nieco różnią się składem w zależności od potrzeb pacjenta, wszystkie są pełnowartościowe i pozwalają zredukować niedobór witamin.
W trakcie wspomagania żywienia należy pamiętać przede wszystkim o możliwym braku odczuwania smaku przez pacjenta bądź wprost przeciwnie – uzależnienia od konkretnej percepcji. To niebezpieczne ze względu na fakt, iż może prowadzić do monodiety. Wprowadzenie medycznych sposobów niwelowania braku apetytu zawsze powinno być poprzedzone konsultacją ze specjalistą. Pomocne mogą być porady lekarza, które doprowadzą do opracowania zbilansowanej diety. Dzięki temu apetyt u seniora być może poprawi się dość szybko.
Jak zaradzić na brak apetytu u seniora?
Apetyt seniora można próbować wzmagać nie tylko poprzez preparaty odżywcze, ale również odpowiednie podanie potraw, ich wygląd. Posiłek zaserwowany na kolorowym talerzu z pewnością będzie wzmagał łaknienie, a ten podany na niezbyt estetycznie wyglądającej zastawie wprost przeciwnie.
Pomysłem może być także zmniejszenie porcji, ale za to zwiększenie częstotliwości ich podawania. Przygotowywane posiłki powinny być dość mocno zróżnicowane. To też zachęci seniora do jedzenia. Kojąca może okazać się również atmosfera przed przygotowaniem śniadania, obiadu czy kolacji. Do szykowania dań zaprośmy seniora! Dobrze, gdy żywność zostanie przyprawiona świeżymi ziołami bądź przyprawami wspomagającymi trawienie. Mogą być to np.: kminek, kurkuma bądź koper. W miarę możliwości apetyt warto pobudzać naturalnymi sposobami. Wśród nich wyróżnia się: wyciągi z mięty pieprzowej, anyżu, cykorii, krwawnika czy mniszka lekarskiego. Niestety domowe sposoby nie zawsze okazują się skuteczne.
Jeśli chcemy zachęcić seniora do spożywania posiłków, musimy uwzględnić teksturę składników, unikać twardych warzyw (by senior nie miał problemów z gryzieniem), oraz to, czy danie nie będzie zbyt obciążające dla pracującego wolniej układu pokarmowego. Pamiętajmy, że osoba starsza powinna jadać lekkostrawnie i unikać żywności głęboko nasyconej tłuszczami. Pełne zastosowanie się do wymienionych zaleceń powinno poprawić jakość diety i doprowadzić do poprawy stanu zdrowia.
Co powinien robić senior, by nie mieć problemów z apetytem?
Z myślą o potrzebach dietetycznych ludzi w starszym wieku Instytut Żywności i Żywienia opracował piramidę będącą graficznym opisem odpowiednich proporcji różnych składników niezbędnych w codziennej diecie osób starszych. W gruncie rzeczy całość opiera się na 10 regułach zdrowego stylu życia. Gdy senior będzie się do nich stosował, nie powinny dręczyć go problemy z brakiem apetytu. Oto kluczowe zasady:
- Posiłki należy spożywać regularnie w odstępie 2-3 godzin oraz pić co najmniej 2 litry płynów dziennie.
- Co najmniej połowę z Twojej codziennej diety powinny stanowić owoce i warzywa – 1-2 porcje możesz zastąpić sokami.
- Do diety warto wprowadzić produkty zbożowe, szczególnie produkty pełnoziarniste, i tej najmniej przetworzone.
- Codziennie spożywaj produkty mleczne (w tym kefiry, jogurty). Częściowo możesz zastąpić je serami.
- Ogranicz czerwone mięso, tłuszcze zwierzęce oraz przetworzone produkty mięsne. Jedz chude mięso, ryby, jaja i nasiona roślin strączkowych.
- Unikaj spożywania cukru (w tym słodyczy) oraz picia napojów słodzonych.
- Staraj się unikać soli oraz produktów mocno solonych. Używaj ziół.
- Znacznie ogranicz, a najlepiej nie pij alkoholu.
- Pamiętaj o suplementacji – przyjmuj zwłaszcza witaminę D (2000 j.m. na dobę).
- Bądź aktywny fizycznie i umysłowo.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.