Choroby układu krążenia to nadal główne przyczyny wysokiej śmiertelności wśród osób po sześćdziesiątce. Ich powszechność nie zawsze idzie w parze ze świadomością, jak reagować w razie wystąpienia zawału serca. Jakie są objawy zawału i jak udzielić choremu pierwszej pomocy?
Spis treści
Czym jest zawał serca?
Zawał serca to złożony proces skutkujący częściową martwicą mięśnia sercowego w wyniku jego niedokrwienia. Atak serca najczęściej dotyka mężczyzn między 60. a 75. rokiem życia. Przyjmuje się, że trzeci zawał u tej samej osoby jest śmiertelny. Nie jest to jednak reguła.
Jak często w Polsce pacjenci umierają z powodu zawału?
W Polsce co roku na zawał serca umiera około 15 tys. osób. Występowanie ostrych zespołów wieńcowych może dotyczyć co najmniej kilka razy większej grupy.
Jakie są przyczyny zawału serca?
Przyczyny zawału serca mają charakter pośredni i bezpośredni. Wprost jest to wynik krwotoku do blaszki miażdżycowej albo skrzepliny na jego powierzchni bądź pęknięcia naczynia krwionośnego. Pośrednio zawał to skutek wieloletnich zaniedbań żywieniowych, w tym spożywania potraw o dużej zawartości cholesterolu. Gdy podaż krwi do mięśnia sercowego jest zbyt mała, serce mierzy się z niedożywieniem oraz niedotlenieniem i zaczyna obumierać. W zależności od tego, czy ściany tętnić obumierają częściowo, czy całościowo, wyróżnia się zawał pełno- i niepełnościenny.
Bezpośrednie przerwanie przepływu krwi jest skutkiem:
- wytworzenia się skrzepliny, zazwyczaj na podłożu rozwiniętych wcześniej zmian miażdżycowych,
- długotrwałego silnego skurczu naczynia (chociażby pod wpływem silnych stanów emocjonalnych),
- naniesienia tzw. materiału zatorowego (np. grudki komórek tłuszczowych).
Jakie są objawy zawału serca?
Zawał serca manifestuje się przede wszystkim nagłym i bardzo silnym bólem w okolicach serca i mostka niezwiązanym z wysiłkiem fizycznym. Piekący ból trwa ponad 20 minut i miesza się z uczuciem niepokoju i dolegliwościami gastrycznymi. Często promieniuje do lewej ręki, barku, żuchwy i pleców. Towarzyszą mu: zawroty głowy, dezorientacja, duszności, kołatanie serca oraz zwiększona potliwość i przyspieszenie tętna.
Co sprzyja zawałowi?
Zawał serca może wynikać z predyspozycji genetycznych i anatomicznych. Silnie sprzyjają mu również czynniki środowiskowe, do których zaliczamy:
- otyłość,
- podwyższony cholesterol,
- nieleczone nadciśnienie tętnicze,
- palenie papierosów,
- długą ekspozycję na nadmierny stres,
- brak aktywności fizycznej bądź zbyt intensywny wysiłek,
- starszy wiek,
- płeć (na zawał bardziej narażeni są mężczyźni),
- dietę ubogą w warzywa i owoce, natomiast bogatą w produkty wysoko przetworzone, cukry i tłuste mięso.
By zminimalizować ryzyko wystąpienia zawału, należy stosować odpowiednią dietę i dbać o regularną aktywność fizyczną.
Jak udzielić pierwszej pomocy osobie z zawałem?
Objawy sugerujące zawał mięśnia sercowego są bezwzględnym wskazaniem, by wezwać pogotowie ratunkowe (nie próbujmy samodzielnie jechać do szpitala). Im wcześniej zostanie wdrożone leczenie, tym większe są szanse na jego pozytywny rezultat (można uratować większą część mięśnia sercowego). To tzw. złota godzina.
W przypadku zawału serca choremu należy pomóc jeszcze przed przyjazdem pogotowia ratunkowego. Jeśli jest przytomny, poprośmy go o przyjęcie pozycji półsiedzącej, rozluźnimy ubranie i otwórzmy okno. Gdy mamy taką możliwość, powinniśmy podać seniorowi aspirynę w dawce 300–500 mg oraz nitroglicerynę pod język, które ograniczą postęp martwicy serca. Poza tym chory z podejrzeniem zawału nie powinien niczego jeść ani pić. Nie panikujmy, lecz spokojnie rozmawiajmy z seniorem. Nasze zniecierpliwienie może jedynie zaognić silny lęk towarzyszący zawałowi.
Gdy osoba z zawałem serca nie oddycha, musimy jak najszybciej rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową. Po ułożeniu chorego płasko na plecach powinniśmy odchylić jego głowę do tyłu (dzięki czemu udrożnimy drogi oddechowe). Następnie należy spleść ręce i wykonywać serię 30 żwawych uciśnięć klatki piersiowej (w tempie 100–120 na minutę), przerywanych dwoma wdechami. Resuscytację należy prowadzić do czasu odzyskania przez seniora samodzielnego oddechu bądź przyjazdu pogotowia ratunkowego. Jeśli mamy dostęp i znamy zasady użytkowania defibrylatora AED, możemy z niego skorzystać.
Jak jest leczony zawał serca?
W szpitalu podstawowa diagnostyka obejmuje zebranie wywiadu i osłuchanie chorego. Pacjent zostaje poddany badaniu EKG i echu sercu. Badanie krwi koncentruje się zaś na oznakowaniu poziomu troponin. Troponiny są białkami wchodzącymi w skład komórek mięśniowych serca; pełniącymi ważną rolę w procesie skurczu mięśni. Po zawale ich poziom znacznie wzrasta.
Fachowe leczenie zawału mięśnia sercowego polega na udrożnieniu zatkanego naczynia oraz podjęciu działań ukierunkowanych na zapobiegnięcie rozwojowi skrzepliny. Farmakologicznie zawał leczy się poprzez zaaplikowanie inhibitorów konwertazy, leków przeciwpłytkowych, statyn i beta-blokerów.
W przypadku konieczności poważniejszej ingerencji ze względu na większe zniszczenia mięśnia sercowego pacjent zostaje poddany angioplastyce. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu i polega na udrożnieniu zwężonej bądź zamkniętej tętnicy wieńcowej bez konieczności otwierania klatki piersiowej. Rozszerzenie naczynia nazywane jest stentowaniem. W przypadku bardzo zaawansowanych zmian konieczne jest wykonanie pomostowania aortalno-wieńcowego, czyli popularnych bajpasów.
Jak postępować po zawale?
Przejście zawału powinno być impulsem do radykalnej poprawy higieny życia. Należy rygorystycznie ograniczyć spożywanie tłustych potraw, regularnie kontrolować ciśnienie krwi, poziom cukru i cholesterolu. Pacjent po zawale powinien być pod stałą kontrolą kardiologa, zażywać przepisane przez niego leki i bezwzględnie stosować się do zaleceń.
Zawał a powrót do aktywności
Zawał wymusza na seniorze dłuższą przerwę od aktywności fizycznej. Pod warunkiem uczestniczenia w rehabilitacji kardiologicznej do wcześniejszej sprawności można wrócić po około 3–6 miesiącach od ataku serca. Kluczowe są wskazania lekarza, który decyzję podejmie na podstawie wyników badań.
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.