Szczepienia seniorów – dlaczego są tak ważne?

Wraz z wiekiem nasz organizm staje się podatniejszy na różnego rodzaju infekcje. Szczepienia ochronne stanowią skuteczną tarczę przed groźnymi chorobami zakaźnymi – a te bywają dla seniorów  szczególnie niebezpieczne. Podobnie jak wykonywanie badań profilaktycznych, to fundamentalny element profilaktyki zdrowotnej, który może znacznie poprawić jakość życia osób starszych i uchronić je przed poważnymi powikłaniami. W obliczu starzejącego się społeczeństwa temat szczepień seniorów nabiera coraz większego znaczenia zarówno indywidualnie, jak i z perspektywy społecznej.

Starzejący się układ odpornościowy to większe ryzyko infekcji

Z upływem lat nasz układ immunologiczny słabnie – to naturalne zjawisko nazywane immunosenescencją. Sprawia, że osoby starsze są mocniej narażone na infekcje różnego rodzaju. Wspomniany proces obejmuje szereg zmian w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Ich efekt to stopniowe ograniczanie zdolności organizmu do obrony przed patogenami.

Czytaj więcej o zdrowiu seniorów!

U osób w wieku podeszłym obserwuje się:

• zmniejszoną liczbę i aktywność komórek odpornościowych,
• osłabioną odpowiedź humoralną (związaną z wytwarzaniem przeciwciał),
• upośledzone działanie limfocytów NK (natural killers),
• tendencję do przewlekłego stanu zapalnego (inflammaging).

Te zmiany mają poważne konsekwencje dla zdrowia osób starszych. Organizm seniora gorzej radzi sobie z patogenami, dlatego infekcje przebiegają ciężej i zdecydowanie częściej prowadzą do powikłań. Nawet pozornie niegroźne przeziębienie niejednokrotnie przeradza się w poważną chorobę, wymagającą hospitalizacji. Właśnie z tego względu szczepienia dla seniorów ochronne zalicza się obecnie do podstawowych elementów profilaktyki zdrowotnej w starszym wieku.

Opisana już immunosenescencja wpływa również na skuteczność szczepień ochronnych. U osób starszych odpowiedź immunologiczna na standardowe szczepionki nierzadko okazuje się słabsza. Z tego powodu producenci opracowują specjalne preparaty dedykowane seniorom, które uwzględniają zaburzenia odporności w organizmie. W ten sposób regularne szczepienia zapewniają ochronę nawet w przypadku osłabionego układu immunologicznego.

Które choroby zakaźne są szczególnie groźne dla osób starszych?

Seniorzy są szczególnie narażeni na ciężki przebieg chorób zakaźnych. Ma to związek nie tylko z osłabioną odpornością, ale także z chorobami przewlekłymi. Te występują u zdecydowanej większości osób starszych i komplikują przebieg infekcji. Do najgroźniejszych chorób zakaźnych z perspektywy seniorów należą:

• grypa – prowadzi do zapalenia płuc, zaostrzenia chorób przewlekłych, a nawet zgonu;
• zakażenia pneumokokowe – wywołują pneumokokowe zapalenie płuc, posocznicę, zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych;
• COVID–19 – u osób starszych częściej przebiega ciężko i kończy się hospitalizacją;
• RSV (syncytialny wirus oddechowy) – powoduje ostre infekcje dróg oddechowych;
• półpasiec – bolesna reaktywacja wirusa wywołującego ospę wietrzną;
• krztusiec – często ma ciężki przebieg u seniorów z chorobami płuc.

Statystyki pokazują, że ryzyko hospitalizacji i zgonu z powodu tych chorób rośnie wraz z wiekiem. Według danych CDC osoby w grupie wiekowej powyżej 85 lat muszą liczyć się 15 razy większym ryzykiem hospitalizacji z powodu COVID-19 niż 18–29–latkowie.

Warto przeczytać:

Jakie są sposoby na uderzenia gorąca u starszych osób?

Nowoczesne szczepionki dedykowane seniorom

Producenci szczepionek opracowują preparaty specjalnie dostosowane do potrzeb osób starszych. Uwzględniają one specyfikę starzejącego się układu odpornościowego.

• Szczepionki przeciw grypie z większą dawką antygenu lub z adiuwantem (np. MF59) – wzmacniają odpowiedź immunologiczną.
• Skoniugowane szczepionki przeciw pneumokokom (13– i 20–walentne) – zapewniają szerszą ochronę w przypadku zakażeń pneumokokowych.
• Nowa szczepionka przeciw półpaścowi z adiuwantem AS01B – skuteczniejsza niż poprzednia.
• Szczepionka przeciw RSV – niedawno zarejestrowana dla osób 60+.

Preparaty są skuteczniejsze u seniorów niż standardowe szczepionki. Na przykład szczepionka przeciw półpaścowi wykazuje 94,6% skuteczności u osób z chorobami współistniejącymi.

Bariery w szczepieniu osób starszych – jak je pokonać?

Mimo korzyści wiele osób starszych nie korzysta ze szczepień. Główne bariery to:

• ograniczenia finansowe – niektóre szczepionki kosztują sporo i nie podlegają refundacji, natomiast bezpłatnych szczepień jest niewiele (obejmują głównie grypę),
• trudności z dostępem – problemy z dotarciem do placówki medycznej,
• brak wiedzy – nieświadomość zagrożeń i korzyści ze szczepień,
• wykluczenie cyfrowe – problemy z rejestracją online.

Nowoczesne szczepionki dla seniorów to wysoki koszt. Niektóre z nich nie podlegają refundacji, dlatego dla wielu emerytów stają się zwyczajnie niedostępne w obliczu niskiej emerytury. Dla przykładu koszt szczepionki przeciw półpaścowi może sięgać nawet 850 zł za dawkę, co dla osoby żyjącej z przeciętnej emerytury stanowi znaczne obciążenie budżetu. Podobny problem stanowią trudności z dostępem do placówek medycznych. Wielu seniorów mieszkających na terenach wiejskich lub doświadczających problemów z poruszaniem się ma kłopoty z dotarciem do przychodni czy punktu szczepień. Niestety to skutecznie skutecznie zniechęca ich do podjęcia decyzji o szczepieniu.

Tysiące osób powyżej 60. roku w naszym kraju życia nie zdaje sobie sprawy z tego, jakie zagrożenie stwarzają dla nich pozornie niegroźne infekcje. Często brakuje również rzetelnych informacji na temat bezpieczeństwa i skuteczności szczepionek. Istotnym problemem pozostaje również tzw. wykluczenie cyfrowe. Wiele usług medycznych – w tym chociażby rejestracja na szczepienia – przenosi się do Internetu. Seniorzy nieposiadający odpowiednich umiejętności napotykają na barierę w dostępie do tych świadczeń.

Jak pokonać opisane przeszkody? Podstawowe działania to:

• rozszerzenie refundacji szczepień dla seniorów,
• umożliwienie szczepień w domu pacjenta,
• edukacja prowadzona przez lekarzy POZ,
• uproszczenie systemu rejestracji.

Niebagatelna jest przy tym rola opiekunów, którzy mogą wspierać seniorów w procesie szczepienia – od przekazania informacji, przez pomoc w rejestracji, aż po transport do punktu szczepień. Przezwyciężenie tych barier wymaga skoordynowanych działań ze strony systemu opieki zdrowotnej, władz państwowych i lokalnych oraz samego społeczeństwa.

Rola lekarzy i systemu opieki zdrowotnej w promocji szczepień

Lekarze – zwłaszcza lekarze POZ wraz z pielęgniarkami POZ – odgrywają fundamentalną rolę w promowaniu szczepień wśród seniorów. To oni cieszą się największym zaufaniem pacjentów w podeszłym wieku i mają z nimi najczęstszy kontakt.

Co mogą zrobić lekarze?

• Informować o korzyściach i bezpieczeństwie szczepień przy każdej wizycie.
• Ustalać indywidualny program szczepień dla każdego seniora.
• Monitorować kalendarz szczepień i przypominać o kolejnych dawkach.

Potrzebne wydaje się też większe zaangażowanie w opiekę zdrowotną poprzez:

• tworzenie “Centrów zdrowia 75+” w każdym powiecie,
• wprowadzenie koordynowanej opieki w dziedzinie geriatrii,
• organizacja kampanii informacyjnych skierowanych do seniorów.

Argumenty za szczepieniem – jak przekonać seniora?

Przekonanie seniora do szczepień wymaga odpowiednich argumentów. To przede wszystkim:

• ochrona przed ciężką chorobą i hospitalizacją – szczepienia znacznie zmniejszają ryzyko.
• utrzymanie sprawności – uniknięcie choroby to zachowanie samodzielności.
• zapobieganie powikłaniom – infekcje zaostrzają choroby przewlekłe.
• korzyści ekonomiczne – koszt szczepionki jest niższy niż koszty leczenia choroby.

Lekarze i członkowie rodziny powinni przedstawiać fakty jasno i konkretnie, odpowiadając na indywidualne obawy seniora.

Warto przeczytać:

Zaburzenia chodu u osób starszych to poważny problem

Indywidualny program szczepień – na co zwrócić uwagę?

Dobór szczepień dla seniora powinien być zindywidualizowany. Należy uwzględnić:

• wiek pacjenta – niektóre szczepionki są dedykowane określonym grupom wiekowym.
• stan zdrowia – choroby współistniejące mogą wpływać na wybór szczepionek.
• styl życia – np. częste kontakty z wnukami zwiększają ryzyko niektórych infekcji.
• możliwości finansowe – przy ograniczonych środkach warto ustalić priorytety.

Podstawowy zestaw szczepień dla większości seniorów powinien obejmować:

• coroczne szczepienie przeciw grypie,
• szczepienie przeciw pneumokokom,
• szczepienie przeciw COVID–19 (z dawkami przypominającymi).

W zależności od sytuacji można rozważyć szczepienia przeciw półpaścowi, krztuścowi czy RSV.

Pamiętajmy, że szczepienia to jeden z filarów zdrowego starzenia się człowieka. Inwestycja w profilaktykę to szansa, że seniorzy będą cieszyć się lepszym zdrowiem i wyższą jakością życia na emeryturze.

Dominik Kaczor

Z wykształcenia inżynier, z zamiłowania człowiek od treści w sieci. Głową w Internecie, sercem w górach – Beskidzie Wyspowym, z którego pochodzi. W Seniore odpowiedzialny za projekty skierowane do osób 50+. Wierzy, że życiem można się cieszyć każdego dnia, bez względu na wiek.