Alergia, choć często postrzegana jako problem dotykający głównie dzieci i młodych dorosłych, nie omija osób dojrzałych. Wbrew powszechnym przekonaniom, uczulenie może zaskoczyć nas w każdym momencie życia, stając się wyzwaniem również dla seniorów. Zmiany zachodzące w organizmie wraz z wiekiem – m.in. osłabienie układu odpornościowego – otwierają drzwi dla alergii, z którą wcześniej nie mieliśmy do czynienia. Czy więc alergia u osób starszych jest rzadkością, czy raczej niedocenianym zagadnieniem wymagającym naszej uwagi?
Spis treści
Dlaczego alergia może pojawiać się u seniorów?
Alergia u seniorów to reakcja nadwrażliwości organizmu osób w podeszłym wieku na określone substancje (alergeny), które są zazwyczaj nieszkodliwe dla większości ludzi. Objawia się różnorodnymi symptomami – od skórnych po problemy z oddychaniem. Wynika przede wszystkim ze zmian w układzie odpornościowym, charakterystycznych dla tego etapu życia. Wbrew głosom bagatelizującym to zjawisko, wcale nie wynika ono ze skłonności seniorów do zachowań hipochondrycznych i należy o tym pamiętać.
Seniorzy również mogą doświadczać alergii, nawet jeśli wcześniej przez całe życie nie odczuwali związanych z nią dolegliwości. Faktem jest, że alergia (uczulenie) pojawia się w każdym wieku – zarówno po 30. roku życia, po 50-tce, jak i w wieku zaawansowanym. Jedna z głównych przyczyn pojawiania się alergii w podeszłym wieku to osłabienie układu odpornościowego. Z wiekiem układ immunologiczny traci swoją skuteczność w rozpoznawaniu i zwalczaniu obcych substancji, co prowadzi do błędnej identyfikacji nieszkodliwych cząsteczek jako zagrożeń i w efekcie wywołuje reakcje alergiczne. Wspomniane osłabienie odporności stanowi naturalny skutek procesu starzenia i bywa dodatkowo pogłębione przez inne problemy zdrowotne spotykane dla osób starszych.
Jednocześnie wieloletni kontakt na różnorodnymi alergenami zwiększa ryzyko wystąpienia alergii u seniorów. Przez lata system immunologiczny gromadzi informacje o napotkanych substancjach, co w pewnym momencie przekłada się na nadmierną reakcję na dotychczas tolerowane czynniki. Dochodzi do tego rozwój chorób przewlekłych, wpływających na funkcjonowanie układu odpornościowego. Cukrzyca, choroby serca czy zaburzenia tarczycy występują zdecydowanie częściej wśród populacji starszych osób i niestety przyczyniają się do zmniejszonej zdolności organizmu do prawidłowej reakcji na alergeny.
Oprócz tego nie sposób pominąć wpływu przyjmowanych leków. Seniorzy często stosują różnorodne preparaty, a te wpływają na układ odpornościowy lub bezpośrednio wywołują reakcje alergiczne. Interakcje między lekami a składnikami środowiskowymi lub pokarmowymi nierzadko również prowadzą do niepożądanych efektów ubocznych w postaci objawów alergicznych.
Alergia u osób starszych to zatem zjawisko powszechniejsze, niż mogłoby się wydawać i wynika z szeregu złożonych interakcji między osłabieniem układu odpornościowego a czynnikami zewnętrznymi oraz wewnętrznymi, charakterystycznymi dla podeszłego wieku.
Typowe objawy alergii u seniorów
Objawy alergii u osób starszych niejednokrotnie okazują się bardziej zróżnicowane i czasami trudniejsze do jednoznacznego zidentyfikowania w porównaniu do dorosłych w młodszym wieku.
Typowe symptomy uczulenia obejmują reakcje skórne – to głównie:
- wysypka,
- zaczerwienienie,
- swędzenie,
- pokrzywka.
Osoby starsze cierpiące na alergie wziewne zazwyczaj doświadczają:
- kichania,
- zatkanego nosa (kataru siennego),
- przekrwienia błon śluzowych,
- a nawet problemów z oddychaniem, co może być mylone z objawami chorób układu oddechowego.
Alergie pokarmowe u seniorów prowadzą zwykle do:
- bólu brzucha,
- nudności,
- wymiotów,
- biegunki.
Należy zwrócić także uwagę na mniej typowe objawy, które mogą obejmować:
- zmęczenie,
- bóle głowy,
- problemy ze snem.
Osłabiony układ odpornościowy w wieku starszym reaguje na alergeny w mniej przewidywalny sposób. Niezależnie od typu alergii fundamentalne znaczenie szybkie rozpoznanie i odpowiednie leczenie w celu uniknięcia komplikacji i poprawy jakość życia seniorów.
Czy alergie u seniorów są groźne?
Alergie u osób starszych nierzadko stanowią zagrożenie dla ich zdrowia i dobrego samopoczucia. Wzmagają bowiem ryzyko powikłań, a te w wielu przypadkach przypadkach mogą być nawet niebezpieczne dla życia. Problematyka ta wynika z kilku elementarnych czynników związanych ze specyfiką organizmu seniora oraz charakterystyką reakcji alergicznych w grupie wiekowej powyżej 60. roku życia. Przede wszystkim układ odpornościowy osób starszych jest często osłabiony, co nie tylko sprzyja rozwijaniu się alergii, ale również może prowadzi do intensywniejszych i trudniejszych do opanowania reakcji alergicznych.
Senior jest uczulony na różne alergeny – od pokarmowych po wziewne – co skutkuje szeregiem objawów: nie tylko łagodnych, ale i wyjątkowo poważnych. Zagrożenia alergii wśród seniorów obejmują zwiększone ryzyko wystąpienia chorób współistniejących, do których zaliczają się astma alergiczna czy przewlekłe zapalenie zatok. Ponadto alergie nasilają objawy istniejących już schorzeń przewlekłych tj. chorób serca czy cukrzycy, a te nierzadko wymagają leczenia już w szpitalach uzdrowiskowych czy specjalistycznych ośrodkach..
Jedną z najpoważniejszych potencjalnych komplikacji jest wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego – ekstremalnej reakcji alergicznej, zagrażającej życiu seniora. Wstrząs anafilaktyczny wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i w przypadku osób starszych stwarza szczególne niebezpieczeństwo ze względu na opóźnienia w rozpoznaniu oraz trudności z szybkim dostępem do odpowiedniej pomocy.
Jednocześnie u seniorów często obserwuje się zwiększone ryzyko wystąpienia reakcji alergicznych na leki. Biorąc pod uwagę fakt, że osoby starsze przyjmują często liczne leki na różne dolegliwości, ryzyko niepożądanych interakcji oraz reakcji alergicznych znacznie wzrasta.
Jak radzić sobie z uczuleniem u osób starszych?
Radzenie sobie z uczuleniem u osób starszych wymaga indywidualnego podejścia. Skuteczność leczenia alergii u seniorów zależy od rodzaju alergii, ogólnego stanu zdrowia oraz ewentualnych chorób współistniejących.
Pierwszy krok w skutecznym radzeniu sobie z alergią to dokładna diagnoza. Pierwsza wizyta seniora u lekarza specjalisty (alergologa) potwierdzi obecność alergii i pomoże zidentyfikować jej przyczyny. W razie konieczności lekarz zaleci wykonanie testów skórnych lub badań krwi (np. przekrojowy test ALEX w celu ustalenia, na co dokładnie uczulony jest pacjent.
Po ustaleniu przyczyny alergii jej leczenie obejmuje przede wszystkim unikanie alergenów – to podstawowa i najskuteczniejsza metoda minimalizowania objawów. W przypadku alergii pokarmowej mowa o eliminacji określonych produktów z diety. Osobom starszym ze skłonnością do alergii wziewnych (np. uczulenie na pyłki roślin lub roztocza kurzu domowego) pomaga stosowanie oczyszczaczy powietrza, regularne odkurzanie przy użyciu odkurzaczy dla seniorów z filtrami HEPA (lub robotów sprzątających) oraz unikanie wychodzenia na zewnątrz w dniach o wysokim stężeniu pyłków w powietrzu. W leczeniu farmakologicznym alergii u seniorów często wykorzystuje się leki przeciwhistaminowe, ponieważ łagodzą niektóre objawy – katar, swędzenie czy łzawienie oczu.
Trzeba jednak pamiętać, że leczenie musi być dostosowane do wieku pacjenta i jego ogólnego stanu zdrowia, gdyż leki przeciwhistaminowe mogą wywołać niepożądane skutki uboczne (m.in. senność lub nadmierną suchość w ustach). Z tego względu wyboru odpowiednich preparatów dokonuje lekarz specjalista. W przypadku osób w podeszłym wieku z cięższymi formami alergii alergolodzy czasem rozważają zastosowanie immunoterapii (desensybilizacji, potocznie określanej jako odczulanie). Polega ona na stopniowym przyzwyczajaniu organizmu do obecności alergenu w celu zmniejszenia reakcji alergicznej. Ten rodzaj terapii również powinien podlegać ścisłej kontroli specjalisty.
Co może uczulać osoby starsze?
Osoby starsze, podobnie jak każda inna grupa wiekowa, codziennie są narażone na szereg alergenów wywołujących u nich różnorodne reakcje alergiczne. W zapobieganiu i łagodzeniu objawów alergii znajomość tych alergenów ma ogromne znaczenie, dlatego opisaliśmy je poniżej.
Alergie pokarmowe u osób starszych
Do alergenów pokarmowych, które uczulają seniorów, należą głównie:
- orzechy,
- owoce morza,
- mleko i jego przetwory,
- jajka,
- niektóre owoce i warzywa.
Alergia pokarmowa u osób starszych bywa szczególnie problematyczna, ponieważ zwykle współistnieją z nią inne schorzenia, a te niestety komplikują dietę eliminacyjną lub leczenie. Seniorzy z alergiami pokarmowymi muszą mieć indywidualnie dostosowaną dietę.
Alergie wziewne u seniorów
Alergie wziewne są równie powszechne wśród osób starszych, co alergie pokarmowe. Wywołują je pyłki roślin – zarówno drzew, traw jak i chwastów. Efekt to sezonowe reakcje alergiczne tj. katar sienny czy zatkany nos. Zazwyczaj pojawiają się na wiosnę, choć zdarzają się również alergie w okresie jesiennym. Symptomy te nierzadko myli się z przeziębieniem lub innymi infekcjami dróg oddechowych. Ograniczenie kontaktu z pyłkami poprzez pilnowanie kalendarza pylenia i stosowanie filtrów powietrza w domu pomaga częściowo złagodzić alergii wziewnej u seniora.
Roztocza kurzu domowego i alergia sierść zwierząt u osób starszych
Inne powszechne alergeny wziewne to roztocza kurzu domowego oraz sierść zwierząt domowych, w tym psów seniorów. Mikroskopijne organizmy i cząsteczki gromadzą się w miejscach trudno dostępnych do regularnego czyszczenia. Regularne odkurzanie przy użyciu odkurzaczy z filtrami HEPA i częste pranie pościeli ogranicza obecność tych alergenów w domu.
Substancje chemiczne jako alergeny kontaktowe
Substancje chemiczne – te znajdujące się w detergentach, kosmetykach czy lekach – wywołują alergie kontaktowe, objawiające się wysypką skórną lub innymi reakcjami skórnymi. Osoby starsze są szczególnie wrażliwe na wspomniane substancje ze względu na naturalne osłabienie bariery skórnej w wyniku starzenia się organizmu. Senior powinien kupować produkty hipoalergiczne i bezzapachowe lub bardzo łagodne, jak np. aloes do twarzy i ciała.
Alergie na leki u osób starszych
Alergie lekowe u seniorów stanowią szczególnie istotną kwestię w kontekście ich zdrowia i bezpieczeństwa. Wśród osób starszych ryzyko wystąpienia reakcji alergicznych na pewne składniki aktywne leków zwiększa się ze względu na dużą ilość przyjmowanych preparatów.
Alergia lekowa objawia się w różnoraki sposób – czasem tylko poprzez łagodne reakcje skórne, a innym razem poważne i potencjalnie zagrażające życiu stany, jak np. wstrząs anafilaktyczny. Osoby starsze oraz ich opiekunowie muszą być świadomi potencjalnych reakcji alergicznych i zgłaszać wszelkie nietypowe objawy lekarzowi. Należy również dokładnie informować specjalistów o wszelkich wcześniejszych reakcjach alergicznych na leki przed przepisaniem nowego medykamentu, żeby zminimalizować ryzyko wystąpienia niepożądanych reakcji. W razie gdy lekarz przepisze zamiennik, można łatwo sprawdzić dostępność leku w aptekach i kupić bezpieczny produkt.
Rola opiekunów i rodziny w opiece nad seniorem z alergią
W przypadku osób starszych, które doświadczają trudności z samodzielnym rozpoznaniem objawów alergii lub nie są w stanie komunikować swoich potrzeb, pomoc opiekunki oraz bliskich okazuje się nieoceniona. Opiekunowie lub pielęgniarka POZ, będąc na co dzień obok seniora, szybciej dostrzegą pojawienie się bądź nasilenie objawów alergicznych i podejmą odpowiednie kroki – skonsultowanie sytuacji z lekarzem czy dostosowanie środowiska domowego do potrzeb alergika.
Równe znaczenie mają codzienne działania rodziny i opiekunów w zakresie leczenia alergii tj. przede wszystkim:
- przypominanie o regularnym przyjmowaniu leków na alergię (przeciwhistaminowych),
- pomoc w utrzymaniu odpowiedniej diety eliminacyjnej w przypadku alergii pokarmowej,
- unikanie kontaktu z alergenami, w tym regularne sprzątanie domu (np. w przypadku wystąpienia alergii pokarmowych),
- pomoc w zakupach (np. w przypadku alergii kontaktowej, która objawia się przez problemy skórne – wybór kosmetyków hipoalergicznych).
Wspólne działania mogą znacznie poprawić jakość życia osób starszych z alergiami, minimalizując ryzyko poważnych reakcji alergicznych oraz wpływając korzystnie na ich ogólne samopoczucie i bezpieczeństwo.