Odpłatna pomoc sąsiedzka – czym ma być, kto będzie mógł z niej skorzystać?

Rząd planuje wprowadzić do ustawy o pomocy społecznej nową formę wsparcia. Ma nią być odpłatna pomoc sąsiedzka. Komu będzie przysługiwała? Tłumaczymy!

Czym ma być odpłatna pomoc sąsiedzka?

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej planuje wprowadzić odpłatną usługę opierającą się na współpracy między sąsiadami. Obejmowałaby ona głównie proste czynności pielęgnacyjne służące zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych – prostą podstawową opiekę higieniczną, pomoc w załatwianiu codziennych spraw, sprzątaniu mieszkania czy robieniu zakupów, a także zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Wprowadzenie pomocy sąsiedzkiej jako odpłatnej formy wsparcia pozwoli realnie odciążyć ośrodki pomocy społecznej w samorządach.

Pomoc sąsiedzka opierałaby się na umowie między gminą a sąsiadem w sprawie opieki nad osobą potrzebującą pomocy. Sąsiad nie jest pracownikiem, stąd też nie byłby zobowiązany do pomagania w typowych godzinach pracy – od 8 do 16 – lecz elastycznie, w zależności do dynamiki potrzeb.

Usługi w ramach pomocy sąsiedzkiej musiałyby być świadczone na minimalnym poziomie (zapisanym w ustawie) gwarantującym bezpieczeństwo sąsiadom (opiekunom) i ich podopiecznym. W ustawie ma znaleźć się zapis doprecyzowujący, że usługa sąsiedzka jest nieobligatoryjną formą świadczenia usług opiekuńczych.

O formie podejmowania współpracy gmina zdecyduje samodzielnie: być może stwierdzi, że usługę sąsiedzką zleci organizacjom społecznym. W grę wchodzi też ustalenie formy współpracy (rodzaju umowy) z sąsiadami. Najczęstszą z praktyk będzie zapewne stosowanie umowy zlecenia z minimalną stawką. W 2023 roku od stycznia do czerwca wyniesie ona 22,80 zł/godz., a od lipca do grudnia 23,50 zł/godz.

Odpłatna pomoc sąsiedzka a samorząd

Samorząd w drodze uchwały podjętej przez radę gminy określi:

• warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze (w tym te świadczone w formie usług sąsiedzkich), a także szczegółowe warunki zwolnienia od opłat oraz tryb ich pobierania,
• szczegółowe kryteria przyznania usług sąsiedzkich (czy będą one przyznawane w pierwszej kolejności osobom pozbawionym usług opiekuńczych w każdej formie, czy może będą to usługi „uzupełniające” usługi świadczone przez opiekunki środowiskowe),
• wymiar usługi (minimalny / maksymalny),
• zakres usług sąsiedzkich co do formy realizacji usług opiekuńczych (przy założeniu, że będą to nieskomplikowane czynności pielęgnacyjne, niewymagające specjalnych kwalifikacji),
• sposób kontroli świadczenia i rozliczania usług sąsiedzkich (ryczałtowo, za godzinę pracy itp.),
• zasady sprawowania nadzoru nad świadczonymi usługami (gmina powinna wypracować narzędzie, które umożliwi jej weryfikację skuteczności tej formy pomocy).

Kto może wykonywać usługi sąsiedzkie?

Usługi sąsiedzkie będzie mogła wykonywać osoba, która:

• jest pełnoletnia i zdolna (pod względem psychofizycznym), by zapewnić odpowiedni poziom świadczenia usług,
• zamieszkuje w najbliższej okolicy osoby, na rzecz której świadczone są usługi sąsiedzkie,
• ukończyła szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy,
• została zaakceptowana przez osobę, której ma pomagać.

Niesprecyzowanie pojęcia „najbliższej okolicy” ministerstwo tłumaczy trudnością w geograficznym określeniu takiego obszaru. W dużych miastach np. najbliższą okolicę można rozumieć jako granice osiedla, z kolei na wsi jako najbliższe gospodarstwo – nawet jeśli jest ono oddalone o kilka kilometrów.

Kto nie będzie mógł świadczyć pomocy sąsiedzkiej?

Z możliwości świadczenia usług sąsiedzkich wykluczono członków rodziny, w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej. Są nimi osoby wspólnie zamieszkujące (gospodarujące); niezależnie od więzi prawnych łączących te osoby, oraz osoby, na których może ciążyć obowiązek alimentacyjny (małżonek, krewni w linii prostej oraz rodzeństwo).