Testament to jedyny dokument, na podstawie którego możemy rozporządzać majątkiem po śmierci spadkodawcy. Jednak prawo przewidziało szereg wyjątków skutkujących możliwością jego unieważnienia. W jakich przypadkach dopuszczalne jest niewykonanie testamentu?
Spis treści
Kiedy testament seniora jest nieważny?
W prawie uwzględniono trzy wady oświadczenia woli, które skutkują nieważnością testamentu. Chodzi o:
- sporządzenie dokumentu w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji,
- spisanie testamentu, działając pod wpływem błędu mogącego skutkować inną treścią ostatniej woli,
- sporządzenie aktu ostatniej woli pod wpływem groźby.
Jeśli zajdzie któraś z wymienionych przesłanek, można kwestionować ważność testamentu seniora.
Ważny testament może sporządzić wyłącznie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Dokument będzie nieważny, jeśli został sporządzony z naruszeniem formy zapisu bądź jego treść ma na celu obejście prawa albo jest niezgodna z zasadami współżycia społecznego. Nieważność może dotyczyć części bądź całości testamentu. Testament będzie nieważny także wtedy, gdy został sporządzony wspólnie (jako jeden dokument). Ów błąd najczęściej dotyczy małżonków. Polskie prawo stanowi, że jeden testament wpływa na pośmiertne rozporządzenie dóbr jednej osoby.
Stan wyłączający świadome i swobodne powzięcie decyzji
Testament można podważyć – uznać za nieważny – jeśli senior nie sporządził go świadomie i w sposób w pełni swobodny. To oznacza, że nie mógł znajdować się w stanie jakichkolwiek zaburzeń świadomości. Przyczynami, które można uznać za wyłączające świadomość, są:
- zaburzenia czynności psychicznych (nawet te okresowe),
- choroba psychiczna,
- niedorozwój umysłowy.
Z kolei swoboda oznacza, że w chwili sporządzania testamentu na spadkodawcę nie wywierano wpływu co do treści dokumentu.
Testament sporządzony pod wpływem błędu
Błąd rozumiany jest jako niezgodność między rzeczywistością a jej odzwierciedleniem w umyśle spadkodawcy. Nieważność testamentu można stwierdzić, jeśli istnieje uzasadniona obawa, że testator oświadczenie sporządził pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że mając jego świadomość treść ostatniej woli seniora mogła być inna.
Testament sporządzony pod wpływem groźby
Ta okoliczność wyłączająca ważność testamentu zachodzi wówczas, gdy ktoś przymusza spadkodawcę do sporządzenia testamentu o określonej treści, w innym przypadku grożąc mu wyrządzeniem krzywdy. Co ważne, obawa taka wcale nie musi zachodzić obiektywie. Liczy się jedynie subiektywne przekonanie spadkodawcy.
Jaki testament może zostać podważony?
Testament seniora można podważyć niezależnie od formy oświadczenia. Wszystkie są bowiem traktowane równorzędnie. Za najtrudniejsze uchodzi podważenie testamentu notarialnego, gdyż notariusz jest uważany za osobę zaufania publicznego i ma obowiązek sprawdzić, czy przed złożeniem oświadczenia ostatniej woli spadkodawca nie działa pod wpływem impulsu bądź przymusu, lecz ma pełną świadomość skutków swojej decyzji.
W jaki sposób ustala się nieważność testamentu seniora?
To, czy testament sporządzono świadomie, może nie być oczywiste. Formalnie nieważność testamentu seniora można ustalić jedynie w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, gdy dochodzi do oceny ważności testamentu. W tym celu sąd na nasz wniosek powinien dopuścić dowód z opinii biegłego lekarza (w zależności od przypadłości testatora). Biegły jest zobowiązany jak najrzetelniej wskazać, czy osoba sporządzenie testamentu przeprowadziła w okolicznościach umożliwiających jej świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Nieważność testamentu można zasygnalizować przed notariuszem, jednak nie jest to organ właściwy do rozstrzygania roszczeń w tym zakresie. Udowodnienie nieważności testamentu będzie korzystne dla nas zwłaszcza wtedy, jeśli zostaliśmy wydziedziczeni.
Nieważność testamentu a przedawnienie roszczeń
„Przedawnienie” to w prawie spadkowym termin odnoszący się do okresu, po którym niemożliwe jest podważenie treści testamentu. Następuje ono po upływie 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, bądź ogólnie – po 10 latach od otwarcia spadku.
Nieco inna sytuacja ma miejsce, gdy sporządzimy testament szczególny (ustny, podróżny bądź wojskowy). Dokument traci moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności uzasadniających niezachowanie formy testamentu zwykłego (chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu).
Miłosz Magrzyk
Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.