Co trzeba wiedzieć o darowiznie – jak oszacować wartość majątku?

darowizna od seniora

Osoby starsze często decydują się na przepisanie swojej własności dzieciom jeszcze za życia. Niestety nie zawsze są świadome, jak poważne skutki prawne niesie za sobą darowizna. Co trzeba o niej wiedzieć i jakich błędów należy się wystrzegać?

Czym jest umowa darowizny?

Umowa darowizny to dokument, poprzez który darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. instytucję reguluje art. 888 par. 1 „Kodeksu cywilnego” (KC). 

Czego może dotyczyć darowizna?

Najpopularniejszym rodzajem darowizn od seniorów jest podzielenie się swoimi rzeczami bądź pieniędzmi. Przepisy jednak znacznie rozszerzają uprawnienia ofiarodawcy. Dzięki temu darować można także m.in.: umorzenie długu, prawa autorskie, prawa użytkowania wieczystego lub własnościowe prawo do lokalu. W przypadku podpisywania umowy darowizny bardzo ważne jest dopełnienie wszystkich formalności.

Jaką formę powinna mieć darowizna?

Darowiznę należy sporządzić w formie aktu notarialnego, jednak niezachowanie tego standardu nie oznacza jej automatycznej nieważności. Czynność prawna będzie ważna, jeśli tylko przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Chyba że przedmiot darowizny z uwagi na wyjątkowość (dużą wartość) wymaga zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.

Kto określa wartość przedmiotu darowizny?

Wartość rynkową nieruchomości (bądź innego przedmiotu darowizny) określa darczyńca lub zbywca przedmiotu (w zależności od umowy). Jeżeli ofiarodawca nie określi wartości nieruchomości bądź jego wycena będzie niższa niż oszacowanie majątku przez organy oceny organu podatkowego, darczyńca zostanie wezwany do podwyższenia tej wartości: w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania.

Do pisma zostanie załączona wstępna wycena proponowana przez instytucję. Jeżeli pomimo wezwania darczyńca nie określi wartości przedmiotu darowizny bądź poda wartość odmienną od rzeczoznawcy organu podatkowego, fiskus przeprowadzi kontrolę. Gdy wartość określona z uwzględnieniem opinii biegłego powołanego przez organ podatkowy będzie różniła się o więcej niż 33% od wartości podanej przez podatnika – koszty opinii poniesie podatnik.

Darowizna a służebność osobista

W przypadku darowizny bardzo ważną kategorię stanowi również służebność osobista mieszkania. Ta instytucja (która nie jest tożsama z umową o dożywocie) uprawnia darczyńcę do swobodnego korzystania z oznaczonej w umowie części nieruchomości. Służebność osobista pozwala zabezpieczyć możliwość nieodpłatnego użytkowania wszystkich pomieszczeń.

W odróżnieniu od prawa dożywocia służebność nie nakłada na obdarowanego obowiązku utrzymania służebnika. Ta powinność może obejmować takie aspekty jak: zapewnienie wyżywienia, opieki lekarskiej bądź godnego pochówku.

Czy darowiznę można cofnąć?

Cofnąć można zarówno darowiznę niewykonaną, jak i wykonaną, choć za każdym razem jest to żmudny i długotrwały proces. Powtarzając za „Kodeksem cywilnym”, darowiznę można odwołać, jeśli:

  • istnieje pewność, że w wyniku darowizny doszłoby do pogorszenia sytuacji materialnej darczyńcy,
  • obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności (przez rażącą niewdzięczność należy rozumieć niewypełnienie warunków darowizny bądź popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy).

Jaki jest termin na odwołanie darowizny?

Darczyńca, który dowiedział się o przesłance uprawniającej go do cofnięcia umowy, ma rok na to, by odwołać przekazanie majątku.

Jak można odwołać darowiznę?

Pierwszym krokiem jest zawiadomienie obdarowanego o swojej decyzji. Sprawę można rozwiązać polubownie bądź sądownie, jeśli obdarowany nie zamierza dobrowolnie zwrócić przekazanego majątku. Gdy przedmiotem darowizny była nieruchomość, jej zwrócenie musi być poświadczone aktem notarialnym.

Kiedy spadkobiercy mogą odwołać darowiznę?

Jeśli darczyńca nie żyje, prawo do odwołania darowizny przechodzi w ręce spadkobierców. Czynności mogą dokonać tylko w dwóch przypadkach:

  • gdy testator w chwili śmierci był uprawniony do odwołania darowizny,
  • wtedy, gdy obdarowany świadomie pozbawił życia darczyńcę bądź doprowadził go do rozstroju zdrowia skutkującego zgonem.

Darowizna a zachowek

W sytuacji, gdy nie ma testamentu, a zmarły senior za życia darował majątek, wchodzi on w skład masy spadkowej: całości dóbr dziedziczonych po danej osobie. Spadkowy udział osoby, która otrzymała darowiznę, zostaje pomniejszony o już przyznaną jej wartość. W pozostałych przypadkach liczone są wartości darowizn udzielonych do 10 lat wstecz. Jeżeli spadkodawca za życia obdarował całym swoim majątkiem jednego ze swoich zstępnych, z chwilą śmierci darczyńcy inni spadkobiercy mogą dochodzić od obdarowanego zachowku.

Jak stanowi art. 999 par. 1 KC, w sytuacji, gdy uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na rzecz której uczyniono zapis windykacyjny, od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, może żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Darowizna a podatek od darowizny

Umowa darowizny to nie tylko „prezent”, ale przede wszystkim zobowiązanie, gdyż podlega ona podatkowi od czynności cywilnoprawnych.

W ciągu 6 miesięcy od dnia podpisania oświadczenia o otrzymaniu majątku obdarowany ma obowiązek zgłosić ten fakt w urzędzie skarbowym właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania. Wielkość podatku od darowizny zależy od wartości majątku, stosunku rodzinnego, w jakim pozostali względem siebie darczyńcy i obdarowany, oraz kwoty wolnej od podatku. Przynależność do poszczególnej grupy podatkowej determinuje procent wartości majątku należny fiskusowi. Podatek od darowizny jest nie niższy niż 3 i nie wyższy niż 20%. Dla I grupy podatkowej (najbliższych darczyńcy) kwota wolna od podatku wynosi 9 637 zł, dla II (m.in. zstępnych rodzeństwa) 7 276 zł, a dla III (pozostałych nabywców) 4 902 zł. Wartość rynkowa dóbr przekazanych od jednej osoby kumuluje się na przestrzeni 5 lat.

Wartość rynkowa przedmiotu czynności cywilnoprawnych zostaje określona z uwzględnieniem innych przedmiotów podobnych co do rodzaju i gatunku. Pod uwagę bierze się m.in. ich położenie i stan (z uwzględnieniem stopnia zużycia). W praktyce podatek od czynności cywilnoprawnych pobierany jest przez notariusza po podpisaniu przez strony umowy aktu notarialnego, a następnie przekazywany na rachunek urzędu skarbowego.

Darowizna a zwolnienie z podatku

Na całkowite zwolnienie z obowiązku odprowadzenia daniny mogą liczyć osoby należące do tzw. zerowej grupy podatkowej, będącej częścią grupy pierwszej. Są to:

  • małżonkowie,
  • zstępni (potomkowie),
  • wstępni (przodkowie),
  • pasierbowie,
  • rodzeństwo,
  • ojczym oraz macocha,
  • wychowankowie domów dziecka, rodzin zastępczych oraz ich opiekunowie.

By zostać zwolnionym z płacenia podatku, należy udokumentować otrzymanie darowizny i w ciągu 6 miesięcy od powstania obowiązku podatkowego złożyć do urzędu skarbowego druk SD-Z2, w którym wyszczególnimy kwotę, o jaką suma wolna od podatku (dla pierwszej grupy podatkowej) została przekroczona. Jeżeli nie dopełnimy tej formalności, zostaniemy obciążeni pełnowymiarowym podatkiem.

Zostaw komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *