Testament – kompletny poradnik 2024

Testament to jeden z najważniejszych dokumentów w życiu człowieka, ponieważ pozwala zadecydować o losach majątku po śmierci. Struktura rodzin i relacje międzyludzkie stają się coraz bardziej złożone, dlatego testament nabiera szczególnego znaczenia. Gwarantuje nie tylko zarówno rozdysponowanie majątku, jak i wyrażenie ostatniej woli w kwestiach niematerialnych – opiece nad dziećmi czy preferencjach dotyczących pochówku. Warto wiedzieć, jak prawidłowo sporządzić testament i jakie znaczenie prawne ma ten dokument. Tutaj opisujemy krok po kroku wszystko, co powinieneś wiedzieć o testamentach w 2024 roku.

Czym jest testament i jakie przepisy go regulują?

Testament to jednostronna czynność prawna, w której osoba (testator) rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci. Regulują go przepisy Kodeksu cywilnego – w szczególności art. 941-985. Testament stanowi wyraz autonomii woli człowieka i pozwala na swobodne decydowanie o losach majątku po śmierci, z pewnymi ograniczeniami wynikającymi z prawa.

W polskim systemie prawnym testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Oznacza to, że jeśli zmarły pozostawił ważny testament, to jego postanowienia będą realizowane w pierwszej kolejności, a dopiero w przypadku braku testamentu lub jego nieważności zastosowanie znajdą przepisy o dziedziczeniu ustawowym.

Jak działa prawo spadkowe?

Prawo spadkowe określa zasady dziedziczenia majątku po zmarłym. Obejmuje ono zarówno dziedziczenie ustawowe (gdy nie ma testamentu), jak i testamentowe. Podstawową zasadą jest swoboda testowania, czyli możliwość rozporządzenia majątkiem według własnej woli. Choć należy pamiętać, że swoboda ta nie jest absolutna. Istnieją pewne ograniczenia, jak chociażby przepisy o zachowku (art. 991-1011 Kodeksu cywilnego), które chronią najbliższych członków rodziny przed całkowitym pominięciem w spadku.

Prawo spadkowe reguluje nie tylko kwestie związane z testamentami, ale także inne aspekty dziedziczenia, takie jak:

• kolejność dziedziczenia ustawowego,
• przyjęcie i odrzucenie spadku,
• odpowiedzialność za długi spadkowe,
• zachowek,
• dział spadku.

Prawo spadkowe jest ściśle związane z prawem rodzinnym i majątkowym w celu tworzenia spójnego systemu ochrony interesów spadkobierców i woli spadkodawcy.

Kto i kiedy może dziedziczyć?

Dziedziczyć mogą osoby fizyczne i prawne, które żyją lub funkcjonują w chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Wyjątkiem jest nasciturus – dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone, które może dziedziczyć, jeśli urodzi się żywe. W przypadku osób fizycznych nie ma ograniczeń wiekowych – dziedziczyć mogą zarówno osoby pełnoletnie, jak i małoletnie. W przypadku dzieci zarząd nad odziedziczonym majątkiem sprawują rodzice lub opiekunowie prawni do czasu osiągnięcia przez nie pełnoletności. Osoby prawne – np. fundacje czy stowarzyszenia – również mogą być spadkobiercami. To często wykorzystywana zasada w zapisach na cele charytatywne. Istnieją sytuacje, w których dana osoba może być uznana za niegodną dziedziczenia. Dzieje się tak w przypadku ciężkich przewinień wobec spadkodawcy, np. umyślnego przestępstwa przeciwko niemu.

Przepisy dotyczące dziedziczenia w Polsce są zawarte w Kodeksie cywilnym, w księdze czwartej zatytułowanej “Spadki”.

Art. 927.

• § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
• § 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
• § 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Kodeks cywilny

Art. 928.

• § 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
  • dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
  • podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
  • umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
• § 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Kodeks cywilny

Testament a podatki

Podatek od spadków i darowizn obowiązuje w Polsce, ale najbliższa rodzina (małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo) jest z niego zwolniona, jeśli zgłosi nabycie spadku w ciągu 6 miesięcy. System podatkowy w kontekście dziedziczenia skonstruowano tak, aby chronić interesy najbliższej rodziny. Zwolnienie z podatku dla najbliższych krewnych ma na celu ułatwienie transferu majątku między pokoleniami bez dodatkowych obciążeń finansowych. Dla osób niespokrewnionych lub dalszych krewnych obowiązują stawki podatku zależne od wartości spadku i stopnia pokrewieństwa.

Przepis prawny dotyczący zwolnienia z podatku od spadków i darowizn dla najbliższej rodziny w Polsce znajduje się w Ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Konkretnie chodzi o art. 4a tej ustawy.

Art. 4a. Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1. zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-8 i ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz
2. w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 – udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn

Ten przepis określa warunki, które muszą być spełnione, aby najbliższa rodzina była zwolniona z podatku od spadków i darowizn. Ważne jest zgłoszenie nabycia własności w ciągu 6 miesięcy od powstania obowiązku podatkowego lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu w przypadku dziedziczenia.

Jakie są rodzaje testamentów?

W polskim prawie wyróżniamy dwa główne rodzaje testamentów:

• zwykłe:
  • własnoręczny (holograficzny),
  • notarialny,
  • allograficzny (urzędowy),
• szczególne:
  • ustny,
  • podróżny,
  • wojskowy.

Testament własnoręczny musi być w całości napisany odręcznie, podpisany i opatrzony datą. To najprostsza forma testamentu, dostępna dla każdego. Do jego zalet należą łatwość sporządzenia oraz brak kosztów, jednak dokument ten niesie ze sobą ryzyko błędów formalnych i trudności w interpretacji. Testament notarialny sporządza notariusz w formie aktu notarialnego. To najbezpieczniejsza forma testamentu, gwarantująca zgodność z prawem i przechowanie w bezpiecznym miejscu. Notariusz może również doradzić w kwestiach prawnych związanych z dziedziczeniem. Testament alograficzny sporządza się w obecności określonych urzędników, np. wójta, burmistrza czy prezydenta miasta. To forma pośrednia między testamentem własnoręcznym a notarialnym.

Testamenty szczególne mają zastosowanie w wyjątkowych sytuacjach. Testament ustny można sporządzić, gdy istnieje obawa rychłej śmierci, a sporządzenie testamentu zwykłego jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Testament podróżny może być sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Testament wojskowy dotyczy żołnierzy w czasie mobilizacji, wojny lub przebywania w niewoli.

Przepisy dotyczące rodzajów testamentów w Polsce znajdują się w Kodeksie cywilnym. Konkretne artykuły to:

• Art. 949-951 – dotyczą testamentu własnoręcznego (holograficznego),
• Art. 950 – dotyczy testamentu notarialnego,
• Art. 951 – dotyczy testamentu allograficznego (urzędowego),
• Art. 952 – dotyczy testamentu ustnego,
• Art. 953 – dotyczy testamentu podróżnego,
• Art. 954 – dotyczy testamentu wojskowego.

Podstawowy podział na testamenty zwykłe i szczególne wynika z art. 949 Kodeksu cywilnego.

§ 1. Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

§ 2. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.”

art. 949 Kodeksu cywilnego

Jak sporządzić testament? Wymagane formalności

Sporządzenie testamentu wymaga spełnienia określonych warunków formalnych, zależnych od jego rodzaju. Niezależnie od wybranej formy musi stanowić jasny i jednoznaczny wyraz woli testatora.

• Testament musi być sporządzony osobiście – nie można zlecić jego napisania innej osobie.
• Testator musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych w momencie sporządzania testamentu.
• Testament nie może być sporządzony pod wpływem błędu, groźby czy w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
• Treść testamentu powinna być możliwa do zrealizowania i zgodna z prawem.

Art. 941. Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.

Art. 942. Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.

Art. 944. § 1. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. § 2. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.

Art. 945. § 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. pod wpływem groźby.

Art. 949. § 1. Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

Art. 950. Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego.

Art. 951. § 1. Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

Kodeks cywilny

Samodzielne pisanie testamentu. Co musi się w nim znaleźć?

Testament własnoręczny powinien zawierać:

• datę sporządzenia,
• dane osobowe testatora,
• jasno wyrażoną wolę rozporządzenia majątkiem,
• wskazanie spadkobierców i przypisanych im części spadku,
• własnoręczny podpis.

Testament własnoręczny musi być napisany w całości pismem ręcznym. Użycie komputera, maszyny do pisania czy choćby częściowe wydrukowanie tekstu skutkuje nieważnością testamentu.

Przykładowy szablon testamentu

Ja, [imię i nazwisko], urodzony/a dnia [data urodzenia] w [miejsce urodzenia],
zamieszkały/a w [adres], legitymujący/a się dowodem osobistym seria i numer [numer dowodu],
PESEL [numer PESEL], będąc w pełni władz umysłowych, niniejszym rozporządzam moim majątkiem
na wypadek śmierci w następujący sposób:

1. Mojemu synowi [imię i nazwisko], urodzonemu dnia [data urodzenia],
   zamieszkałemu w [adres], przekazuję [dokładny opis składnika majątku, np. nieruchomość
   z podaniem adresu i numeru księgi wieczystej].
2. Mojej córce [imię i nazwisko], urodzonej dnia [data urodzenia],
   zamieszkałej w [adres], przekazuję [dokładny opis składnika majątku].
3. Mojemu wnukowi [imię i nazwisko], urodzonemu dnia [data urodzenia],
   zapisuję kwotę [wysokość kwoty] złotych.
4. Pozostałą część mojego majątku, obejmującą [ogólny opis pozostałego majątku],
   dzielę w równych częściach między moje dzieci: [imiona i nazwiska dzieci].
5. Wykonawcą testamentu ustanawiam mojego brata [imię i nazwisko],
   zamieszkałego w [adres].

Jednocześnie odwołuję wszelkie moje wcześniejsze testamenty.

[Miejscowość], dnia [data]

[własnoręczny podpis]

Najczęstsze błędy przy samodzielnym sporządzaniu testamentu

Typowe błędy to:

• brak daty lub podpisu,
• nieczytelne pismo,
• użycie komputera lub maszyny do pisania,
• niespójne lub niejasne dyspozycje.

Często popełniane błędy obejmują:

• niewłaściwe określenie składników majątku – np. zbyt ogólne opisy, które mogą prowadzić do sporów interpretacyjnych;
• pominięcie niektórych składników majątku – co może skutkować częściowym dziedziczeniem ustawowym;
• użycie sformułowań warunkowych lub terminowych, które są niedozwolone w testamencie (np. “Jeśli mój syn ukończy studia, to otrzyma…”);
• próby regulowania w testamencie kwestii niezwiązanych z majątkiem (np. życzenia co do wychowania dzieci);
• sporządzenie testamentu pod wpływem silnych emocji, co może prowadzić do nieprzemyślanych decyzji;
• brak aktualizacji testamentu po istotnych zmianach życiowych (narodziny dziecka, rozwód czy nabycie znaczącego majątku).

Przed sporządzeniem testamentu warto rozważyć konsultację z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.

Sporządzenie testamentu u notariusza

Art. 950. Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego.

Kodeks cywilny

Testament notarialny jest najbezpieczniejszą formą, gdyż notariusz dba o jego zgodność z prawem i przechowuje go w swoim archiwum. Proces sporządzania testamentu notarialnego obejmuje kilka etapów.

1. Umówienie spotkania z notariuszem – warto wybrać kancelarię specjalizującą się w prawie spadkowym.
2. Przygotowanie do spotkania – zebranie informacji o swoim majątku, przemyślenie, jak chcemy go rozdzielić.
3. Rozmowa z notariuszem – omówienie naszych życzeń i sytuacji majątkowej. Notariusz doradzi najlepsze rozwiązania prawne.
4. Sporządzenie aktu notarialnego – notariusz przygotuje dokument zgodny z naszą wolą i wymogami prawa.
5. Odczytanie i podpisanie aktu – notariusz odczyta nam treść testamentu, a my go podpiszemy.
6. Rejestracja w Notarialnym Rejestrze Testamentów – zapewnia to dodatkowe bezpieczeństwo i ułatwia odnalezienie testamentu po naszej śmierci.

Zaletą testamentu notarialnego jest również fakt, że trudniej go podważyć w sądzie niż testament własnoręczny. Notariusz może również doradzić w kwestiach podatkowych związanych z dziedziczeniem.

Gdzie przechowywać testament i kogo o nim poinformować?

Kodeks cywilny nie reguluje tego, gdzie przechowywać testament i kogo o nim poinformować. Testament warto przechowywać w bezpiecznym miejscu – np. w sejfie domowym lub u notariusza. Dobrze poinformować o jego istnieniu i miejscu przechowywania zaufaną osobę.

Wybór miejsca przechowywania testamentu ma znaczenie w kontekście zapewnienia jego bezpieczeństwa i łatwego odnalezienia po śmierci testatora. Testatorzy często wykorzystują w tym celu:

• sejf domowy,
• bank (skrytka bankowa),
• biuro notariusza,
• biuro prawnika,
• sąd.

Niezależnie od wybranego miejsca lepiej poinformować zaufaną osobę lub grupę osób o istnieniu testamentu i miejscu jego przechowywania. Można rozważyć poinformowanie:

• wykonawcy testamentu (jeśli został wyznaczony),
• najbliższej rodziny,
• prawnika lub notariusza,
• przyjaciela, który nie jest beneficjentem testamentu.

Niektórzy decydują się na przekazanie kopii testamentu zaufanej osobie, zachowując oryginał w bezpiecznym miejscu. Należy jednak pamiętać, że w przypadku testamentu własnoręcznego tylko oryginał ma moc prawną. W przypadku testamentu notarialnego, informacja o jego istnieniu jest automatycznie rejestrowana w Notarialnym Rejestrze Testamentów, co znacznie ułatwia jego odnalezienie po śmierci testatora.

Jak wygląda proces dziedziczenia, jeśli nie ma testamentu?

Jeśli nie ma testamentu, dziedziczenie odbywa się według zasad dziedziczenia ustawowego. Kolejność dziedziczenia jest następująca:

1. dzieci i małżonek,
2. małżonek i rodzice,
3. rodzeństwo i ich zstępni,
4. dziadkowie i ich zstępni,
5. pasierbowie,
6. gmina lub Skarb Państwa.

Dziedziczenie ustawowe ma na celu zabezpieczenie interesów najbliższej rodziny zmarłego. Jednak może ono prowadzić do sytuacji, w których majątek zostaje rozdrobniony między wiele osób lub trafia do osób, z którymi zmarły nie utrzymywał bliskich relacji. Warto również pamiętać, że w przypadku dziedziczenia ustawowego spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe. Mogą jednak ograniczyć tę odpowiedzialność, przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Dziedziczenie ustawowe w Polsce jest regulowane przez Kodeks cywilny.

Art. 931.

§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Art. 932.

§ 1. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

§ 2. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.

§ 3. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

§ 4. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.

§ 5. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

Art. 933.

§ 1. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. § 2. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

Kodeks cywilny

Kolejne artykuły Kodeksu cywilnego (934-940) określają dalsze zasady dziedziczenia, w tym dziedziczenie przez dziadków, pasierbów oraz gminę lub Skarb Państwa.

Zmiana i odwołanie testamentu. Jak zmienić lub odwołać testament?

Testament można zmienić lub odwołać w każdej chwili. Sposoby odwołania to:

• sporządzenie nowego testamentu,
• zniszczenie lub pozbawienie cech, od których zależy jego ważność,
• dokonanie w nim zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Należy przy tym pamiętać, że

• odwołanie testamentu może być dokonane tylko przez testatora osobiście;
• nie można zrzec się prawa do odwołania testamentu;
• Zmiana okoliczności życiowych (np. rozwód) nie powoduje automatycznego odwołania testamentu.

Dokładne regulacje w tym zakresie zawarte są w art. 946 i 947 Kodeksu cywilnego.

Art. 946.

§ 1. Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

§ 2. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Art. 947. Jeżeli spadkodawca w celu odwołania testamentu go zniszczył lub pozbawił cech, od których zależy jego ważność, lecz nie zachował przy tym przepisanych form, odwołanie jest skuteczne, gdy zostanie udowodnione.

Kodeks cywilny

Procedura nabycia spadku (postępowanie spadkowe). Kiedy może się rozpocząć i jak powinna przebiegać?

Postępowanie spadkowe rozpoczyna się po śmierci spadkodawcy. Obejmuje:

1. złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu rejonowego,
2. rozprawę sądową,
3. wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Alternatywnie można dokonać poświadczenia dziedziczenia u notariusza.

Poświadczenie dziedziczenia u notariusza:

• to szybsza i często tańsza alternatywa dla postępowania sądowego,
• wymaga zgody wszystkich spadkobierców,
• notariusz spisuje protokół dziedziczenia i wydaje akt poświadczenia dziedziczenia.

Po uzyskaniu prawomocnego postanowienia sądu lub aktu poświadczenia dziedziczenia spadkobiercy mogą przystąpić do działu spadku, czyli podziału majątku spadkowego między siebie.

Należy pamiętać, że:

• postępowanie spadkowe można rozpocząć najwcześniej po upływie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku;
• w trakcie postępowania spadkowego sąd bada z urzędu, kto jest spadkobiercą;
• jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, konieczne jest ujawnienie nowych właścicieli w księdze wieczystej.

Główne przepisy dotyczące postępowania spadkowego w Polsce znajdują się w Kodeksie cywilnym oraz Kodeksie postępowania cywilnego.

Art. 1025. § 1. Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.

Art. 1027. Względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.

Kodeks cywilny

Art. 669. Sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi.

Art. 670. § 1. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkobierca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia.

Art. 671. § 1. Za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę.

Kodeks postępowania cywilnego

Testament a długi. Czy dziedziczą się po zmarłym i jak można się przed nimi uchronić?

Długi zmarłego przechodzą na spadkobierców. Można się przed nimi uchronić poprzez:

• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (odpowiedzialność do wartości aktywów spadku),
• odrzucenie spadku w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule powołania do spadku.

Należy przy tym pamiętać, że

• decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy podjąć świadomie, najlepiej po konsultacji z prawnikiem;
• jeśli spadkobierca nie złoży oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie, uznaje się, że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza;
• w przypadku przyjęcia spadku wprost (co obecnie zdarza się rzadko), spadkobierca odpowiada za długi całym swoim majątkiem, bez ograniczenia do wartości spadku.

Kwestia długów spadkowych jest szczególnie istotna w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą lub mających znaczne zobowiązania finansowe. W takich sytuacjach warto rozważyć skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej przy planowaniu spadkowym.

Główne przepisy prawne dotyczące dziedziczenia długów i możliwości ochrony przed nimi znajdują się w Kodeksie cywilnym.

Art. 922.

§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.

Art. 1012. Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Art. 1015. § 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Art. 1015. § 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Art. 1031. § 2. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.

Testament a małżeństwo i rozwód. Jak stan cywilny i poprzednie związki mogą wpłynąć na treść testamentu i jego realizację?

Stan cywilny może wpłynąć na testament. Zawarcie małżeństwa nie unieważnia wcześniejszego testamentu, ale może zmienić sytuację majątkową. Rozwód nie wpływa automatycznie na ważność testamentu – jeśli chcemy wykluczyć byłego małżonka, należy sporządzić nowy testament.

• Testament sporządzony przed zawarciem małżeństwa może nie uwzględniać praw małżonka do zachowku.
• W przypadku rozwodu lub separacji, były małżonek traci prawo do zachowku.
• Przy skomplikowanych sytuacjach rodzinnych (np. rodziny patchworkowe) warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.

W polskim prawie kwestie związane z testamentem, małżeństwem i rozwodem są regulowane głównie przez Kodeks cywilny.

Brak jest bezpośredniego przepisu mówiącego o wpływie zawarcia małżeństwa na testament. Testament pozostaje ważny, chyba że zostanie odwołany lub zmieniony zgodnie z art. 946 Kodeksu cywilnego.

Rozwód a testament – Art. 950. Kodeksu cywilnego: Testament może być w każdej chwili odwołany bądź w całości, bądź w części. (Oznacza to, że rozwód sam w sobie nie unieważnia testamentu i potrzebna jest aktywna decyzja testatora.)

Prawo do zachowku – Art. 991. § 1. Kodeksu cywilnego: Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Utrata prawa do zachowku po rozwodzie – Art. 991. § 1. w związku z art. 940. § 1. Kodeksu cywilnego: Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

Odwołanie testamentu – Art. 946 § 1 Kodeksu cywilnego: Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Wspólność majątkowa małżeńska – Art. 31. § 1. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Testament a dzieci

Dzieci mają prawo do zachowku – części spadku, która im się należy niezależnie od woli testatora. Wynosi on połowę udziału spadkowego, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym.

Zachowek to minimalna część spadku, która należy się najbliższym krewnym (dzieciom, małżonkowi, rodzicom) niezależnie od woli testatora. Dla dzieci wynosi połowę udziału spadkowego, który przypadłby im przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli dziecko jest małoletnie lub trwale niezdolne do pracy, zachowek wynosi 2/3 udziału spadkowego.

Testator może wydziedziczyć dziecko, ale tylko w ściśle określonych przypadkach (np. uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych, dopuszczenie się przestępstwa przeciwko testatorowi). Wydziedziczenie musi być wyraźnie stwierdzone w testamencie wraz z podaniem przyczyny.

Dzieci z różnych związków – wszystkie dzieci mają równe prawa do dziedziczenia, niezależnie od tego, czy pochodzą z małżeństwa czy nie. W przypadku rodzin patchworkowych warto szczególnie starannie planować podział majątku. Dzieci przysposobione (adoptowane) – mają takie same prawa do dziedziczenia jak dzieci biologiczne. Tracą prawa do dziedziczenia po rodzicach biologicznych, chyba że adopcja była niepełna. Małoletnie dzieci – w testamencie można ustanowić opiekuna dla małoletnich dzieci na wypadek śmierci obojga rodziców. Można też powołać wykonawcę testamentu, który będzie dbał o interesy małoletnich spadkobierców. Zapis na rzecz nienarodzonego dziecka (nasciturus) – można uwzględnić w testamencie dziecko, które jeszcze się nie urodziło, ale zostało już poczęte. Taki zapis będzie skuteczny, jeśli dziecko urodzi się żywe.

Trzeba tutaj pamiętać, że:

• testament nie może całkowicie pozbawić dzieci prawa do spadku (z wyjątkiem wydziedziczenia);
• jeśli testator chce inaczej rozdzielić majątek niż przewiduje to ustawa, powinien to wyraźnie zaznaczyć w testamencie;
• w przypadku małoletnich dzieci, zarząd nad odziedziczonym przez nie majątkiem sprawuje drugi rodzic lub opiekun prawny.

Przepisy dotyczące zachowku dla dzieci w Polsce znajdują się w Kodeksie cywilnym.

Art. 991. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Art. 991. § 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Kodeks cywilny

Sądowe spory o testament. Jak rozstrzygane są spory o testament w sądzie. Jak się do nich przygotować?

Spory o testament rozstrzyga sąd cywilny. Najczęstsze przyczyny to:

• podważanie ważności testamentu,
• spory o interpretację jego treści,
• roszczenia o zachowek.

W ramach przygotowania do sporu warto:

• zebrać wszystkie dokumenty związane ze spadkiem,
• skonsultować się z prawnikiem,
• przygotować świadków, jeśli są istotni dla sprawy.

Rodzaje sporów testamentowych:

• podważanie ważności testamentu: np. ze względu na brak zdolności testowania, wady oświadczenia woli, niespełnienie wymogów formalnych;
• spory o interpretację treści testamentu: gdy zapisy są niejasne lub sprzeczne;
• roszczenia o zachowek: gdy spadkobiercy ustawowi zostali pominięci w testamencie;
• spory o wykonanie zapisów testamentowych: gdy spadkobiercy nie chcą lub nie mogą wykonać woli testatora.

Przebieg postępowania sądowego:

• złożenie pozwu lub wniosku do sądu (w zależności od rodzaju sprawy);
• wyznaczenie rozprawy i wezwanie zainteresowanych stron;
• przedstawienie dowodów i przesłuchanie świadków;
• wydanie wyroku lub postanowienia przez sąd;
• możliwość apelacji od decyzji sądu pierwszej instancji.

Przygotowanie do sporu sądowego:

• zgromadzenie dokumentacji: testament, akty stanu cywilnego, dokumenty majątkowe;
• konsultacja z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym;
• identyfikacja i przygotowanie potencjalnych świadków;
• zebranie dowodów potwierdzających stan zdrowia testatora w momencie sporządzania testamentu (w przypadku podważania zdolności testowania);
• przygotowanie argumentacji prawnej i faktycznej.

Koszty postępowania:

• opłaty sądowe – zależne od wartości przedmiotu sporu;
• koszty zastępstwa procesowego – wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego;
• koszty biegłych sądowych (np. grafologów przy badaniu autentyczności testamentu).

Alternatywne metody rozwiązywania sporów:

• mediacja – może pomóc w osiągnięciu kompromisu bez konieczności długotrwałego procesu sądowego;
• ugoda sądowa – możliwa na każdym etapie postępowania.

Terminy:

• roszczenie o zachowek przedawnia się po upływie 5 lat od ogłoszenia testamentu;
• wniosek o stwierdzenie nieważności testamentu nie jest ograniczony terminem, ale im dłuższy czas od śmierci testatora, tym trudniej udowodnić pewne okoliczności.

Należy pamiętać, że:

• Spory o testament mogą być długotrwałe i kosztowne.
• Czasem lepiej dążyć do ugody niż prowadzić wieloletni proces sądowy.
• Precyzyjne i jasne sformułowanie testamentu może zapobiec wielu sporom w przyszłości.
• W przypadku skomplikowanych spraw warto rozważyć skorzystanie z pomocy doświadczonego prawnika.

W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie dziedziczenia, w tym sporów o testament, jest Kodeks cywilny.

Art. 941. Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.

Art. 942. Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.

Art. 944. § 1. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Art. 945. § 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. pod wpływem groźby.

Art. 949. § 1. Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

Art. 991. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Art. 1007. § 1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Spadek czy testament – czym się różnią?

Główne różnice między spadkiem a testamentem to:

• spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, testament to dokument określający wolę spadkodawcy;
• spadek dziedziczy się ustawowo lub testamentowo, testament jest zawsze wyrazem woli testatora;
• spadek obejmuje cały majątek, testament może dotyczyć tylko jego części.

Spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które przechodzą na spadkobierców. Testament to jednostronna czynność prawna, w której testator wyraża swoją ostatnią wolę co do losów swojego majątku po śmierci.

Spadek obejmuje cały majątek zmarłego, zarówno aktywa, jak i pasywa (długi). Testament może dotyczyć całości majątku lub tylko jego części, testator może też w testamencie zawrzeć inne rozporządzenia (np. ustanowienie wykonawcy testamentu).

Spadek może być dziedziczony na podstawie ustawy (dziedziczenie ustawowe) lub testamentu (dziedziczenie testamentowe). Testament jest wyłącznie wyrazem woli testatora i nie musi obejmować całego spadku.

Spadek – zasady dziedziczenia ustawowego są sztywno określone w prawie. Testament daje testatorowi znaczną swobodę w rozporządzaniu majątkiem, z pewnymi ograniczeniami (np. zachowek).

Spadek powstaje w momencie śmierci spadkodawcy. Testament jest sporządzany za życia testatora, ale zaczyna działać dopiero po jego śmierci.

Spadku nie można zmodyfikować zasad dziedziczenia ustawowego. Testament można zmieniać i odwoływać wielokrotnie za życia testatora.

Spadek nie wymaga żadnych formalności ze strony spadkodawcy. Testament musi spełniać określone wymogi formalne, aby był ważny.

O czym pamiętać? Przede wszystkim, że:

• testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym;
• brak testamentu nie oznacza, że majątek przepada – w takiej sytuacji stosuje się zasady dziedziczenia ustawowego;
• sporządzenie testamentu daje większą kontrolę nad losami majątku po śmierci;
• nawet jeśli jest testament, niektóre elementy spadku (np. zachowek) są regulowane przez prawo.

Testament a darowizna – podstawowe różnice

• Testament działa po śmierci, darowizna za życia darczyńcy.
• Testament można odwołać, darowizna jest nieodwołalna (z wyjątkami).
• Testament dotyczy całego majątku, darowizna – konkretnych składników.
• Darowizna wymaga zgody obdarowanego, testament jest jednostronną czynnością prawną.

Wybór między testamentem a darowizną zależy od indywidualnej sytuacji i celów. Darowizny dokonane za życia są uwzględniane przy obliczaniu zachowku po śmierci darczyńcy. W przypadku większych majątków warto rozważyć kombinację obu metod przekazywania majątku. Zarówno przy sporządzaniu testamentu, jak i dokonywaniu znaczących darowizn, warto skonsultować się z prawnikiem lub doradcą podatkowym.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o testamenty