Odpłatna pomoc sąsiedzka – czym ma być, kto będzie mógł z niej skorzystać?

Rząd planuje wprowadzić do ustawy o pomocy społecznej nową formę wsparcia. Ma nią być odpłatna pomoc sąsiedzka. Komu będzie przysługiwała? Tłumaczymy!

Czym ma być odpłatna pomoc sąsiedzka?

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej od 1 listopada 2023 roku wprowadzi odpłatną usługę opierającą się na współpracy między sąsiadami. Będzie ona obejmowała głównie proste czynności pielęgnacyjne służące zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych – prostą podstawową opiekę higieniczną, pomoc w załatwianiu codziennych spraw, sprzątaniu mieszkania czy robieniu zakupów, a także zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Wprowadzenie pomocy sąsiedzkiej jako odpłatnej formy wsparcia pozwoli realnie odciążyć ośrodki pomocy społecznej w samorządach.

Pomoc sąsiedzka będzie opierała się na umowie między gminą a sąsiadem w sprawie opieki nad osobą potrzebującą pomocy. Sąsiad nie jest pracownikiem, stąd też nie powinien być zobowiązany do pomagania w typowych godzinach pracy – od 8 do 16 – lecz elastycznie, w zależności do dynamiki potrzeb.

Usługi w ramach pomocy sąsiedzkiej musiałyby być świadczone na minimalnym poziomie (zapisanym w ustawie) gwarantującym bezpieczeństwo sąsiadom (opiekunom) i ich podopiecznym.

Komu przysługuje pomoc sąsiedzka?

Program jest przeznaczony dla osób powyżej 65 roku życia. Z usług sąsiedzkich może skorzystać osoba samotnie gospodarująca, która nie pozostaje w związku małżeńskim i nie ma wstępnych ani zstępnych, którzy mogliby wesprzeć ją w codziennych obowiązkach.

O formie podejmowania współpracy gmina zdecyduje samodzielnie: być może stwierdzi, że usługę sąsiedzką zleci organizacjom społecznym. W grę wchodzi też ustalenie formy współpracy (rodzaju umowy) z sąsiadami. Wysokość wynagrodzenia zostanie ustalona indywidualnie na mocy uchwały przez każdą gminę. Najczęstszą z praktyk będzie zapewne stosowanie umowy zlecenia z minimalną stawką. W 2023 roku od stycznia do czerwca wynosiła ona 22,80 zł/godz., a od lipca do grudnia wynosi 23,50 zł/godz.

Dobrą informacją dla osób chcących skorzystać z pomocy jest fakt, że środki potrzebne na sfinansowanie tej inicjatywy pokryje budżet państwa w ramach Korpusu Wsparcia Seniorów. Na projekt przeznaczono 30 mln zł.

Odpłatna pomoc sąsiedzka a samorząd

Samorząd w drodze uchwały podjętej przez radę gminy określi:

• warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze (w tym te świadczone w formie usług sąsiedzkich), a także szczegółowe warunki zwolnienia od opłat oraz tryb ich pobierania,
• szczegółowe kryteria przyznania usług sąsiedzkich (czy będą one przyznawane w pierwszej kolejności osobom pozbawionym usług opiekuńczych w każdej formie, czy może będą to usługi „uzupełniające” – usługi świadczone przez opiekunki środowiskowe),
• wymiar usługi (minimalny / maksymalny),
• zakres usług sąsiedzkich co do formy realizacji usług opiekuńczych (przy założeniu, że będą to nieskomplikowane czynności pielęgnacyjne, niewymagające specjalnych kwalifikacji),
• sposób kontroli świadczenia i rozliczania usług sąsiedzkich (ryczałtowo, za godzinę pracy itp.),
• zasady sprawowania nadzoru nad świadczonymi usługami (gmina powinna wypracować narzędzie, które umożliwi jej weryfikację skuteczności tej formy pomocy).

Kto może wykonywać usługi sąsiedzkie?

Usługi sąsiedzkie będzie mogła wykonywać osoba, która:

• jest pełnoletnia i zdolna (pod względem psychofizycznym), by zapewnić odpowiedni poziom świadczenia usług,
• zamieszkuje w najbliższej okolicy osoby, na rzecz której świadczone są usługi sąsiedzkie,
• ukończyła szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy (w przypadku nieukończenia szkolenia z zakresu pierwszej pomocy organizacja szkolenia należy do organizatora usług sąsiedzkich; organizatorem usługi sąsiedzkiej może być gmina lub wyznaczona przez nią firma),
• została zaakceptowana przez osobę, której ma pomagać, i uzyskała akceptację samorządu.

Niesprecyzowanie pojęcia „najbliższej okolicy” ministerstwo tłumaczy trudnością w geograficznym określeniu takiego obszaru. W dużych miastach np. najbliższą okolicę można rozumieć jako granice osiedla, z kolei na wsi jako najbliższe gospodarstwo – nawet jeśli jest ono oddalone o kilka kilometrów.

Kto nie będzie mógł świadczyć pomocy sąsiedzkiej?

Z możliwości świadczenia usług sąsiedzkich wykluczono członków rodziny, w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej. Są nimi osoby wspólnie zamieszkujące (gospodarujące); niezależnie od więzi prawnych łączących te osoby, oraz osoby, na których może ciążyć obowiązek alimentacyjny (małżonek, krewni w linii prostej oraz rodzeństwo).

Uwaga! Usługa sąsiedzka będzie mogła być świadczona przez współmałżonka danej osoby, o ile partnerzy mieszkają oddzielnie. Usługi sąsiedzkie mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych, a rodzina, w tym wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić. Sytuacja materialna przyszłego beneficjenta nie jest brana pod uwagę.

Miłosz Magrzyk

Jestem absolwentem Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, na kierunku ekonomia. Od kilku lat tworzę treści dla mediów online. Przygodę z dziennikarstwem rozpocząłem od pracy w lokalnym, miejskim portalu internetowym w Ostrowi Mazowieckiej – stolicy powiatu ostrowskiego na Mazowszu. Dziś piszę m.in. dla Bezprawnika.pl, Biotechnologii.pl i portalu Just Transiton Magazine. Wolny czas spędzam na przeglądaniu YouTube’a w poszukiwaniu ciekawostek o świecie zarówno dawnym, jak i współczesnym. Chętnie sięgam również po dobrą książkę – tak kryminał, jak i literaturę faktu.