Jesień to pora roku, która budzi mieszane uczucia – dla jednych to czas melancholii i nostalgii, dla innych okres pięknych barw i przyjemnego chłodu. Ale kiedy zaczyna się jesień i jak dokładnie możemy określić jej początek? Odpowiedź na to pytanie nie jest tak prosta, jak mogłoby się wydawać.
Spis treści
Astronomiczna i kalendarzowa data pierwszego dnia jesieni
Z astronomicznego punktu widzenia jesień na półkuli północnej rozpoczyna się w momencie równonocy jesiennej. Równonoc jesienna to moment, gdy dzień i noc mają niemalże jednakową długość. Dni stają się krótsze, noce dłuższe – aż do dnia, gdy nastąpi przesilenie zimowe i kalendarzowa zima. Zazwyczaj z równonocą jesienną mamy do czynienia 23 września, jednak nie można jednoznacznie powiedzieć, że dokładnie wtedy rozpoczyna się astronomiczna jesień. Pierwszy dzień jesieni astronomicznej nieznacznie różni się w poszczególnych latach. W 2024 roku równonoc jesienna wypada 22 września, zatem właśnie wtedy spotkamy się z początkiem jesieni astronomicznej.
Sprawa jest zdecydowanie prostsza w przypadku kalendarzowej jesieni, ponieważ pierwszy dzień jesieni kalendarzowej ustalono umownie na 23 września – każdego roku jesień kalendarzowa zaczyna się tego samego dnia. Jesień kalendarzowa w Polsce trwa od 23 września do 21 grudnia. To umowne daty, dlatego nie zawsze pokrywają się one z rzeczywistymi zmianami w przyrodzie czy odczuwalną temperaturą. Początek jesieni kalendarzowej nie musi oznaczać
Zatem pierwszy dzień jesieni 2024 roku z perspektywy kalendarzowej ma miejsce 23 września, natomiast astronomiczna jesień rozpocznie się 22 września.
Jesień klimatyczna – kiedy faktycznie czujemy jej nadejście?
Jesień klimatyczna (meteorologiczna) to pojęcie bliższe temu, co faktycznie odczuwamy. Definiuje się ją jako okres, gdy średnia dobowa temperatura powietrza spada poniżej 15°C, ale utrzymuje się powyżej 5°C. Temperatura nadal pozwala na jazdę na rowerze i inne aktywności, jeśli tylko odpowiednio się ubierzemy, ale warunki są już inne niż w lecie.
W Polsce w zależności od regionu jesień meteorologiczna zwykle zaczyna się w drugiej połowie września lub na początku października. Na północy kraju pojawia się wcześniej, natomiast na południu opóźnia się nawet do połowy października.
Daty te znacznie różnią się w poszczególnych latach. Z uwagi na zmiany klimatu coraz częściej obserwujemy ciepłe, “złote” jesienie, kiedy względnie wysokie temperatury utrzymują się nawet od początku września do 30 listopada i opóźniają tym samym moment faktycznego początku jesieni klimatycznej.
Fenologiczne oznaki jesieni w przyrodzie
Fenologia to nauka badająca cykliczne zjawiska w przyrodzie. Z tej perspektywy jesień możemy podzielić na dwie fazy:
- wczesna jesień (polecie) – dojrzewają owoce kasztanowca zwyczajnego, derenia świdwy i ligustru pospolitego, kwitnie wrzos, a pierwsze liście zaczynają zmieniać kolor;
- pełna jesień – masowe żółknięcie liści, szczególnie u kasztanowców i brzóz, opadanie liści, odloty ptaków wędrownych do ciepłych krajów.
Fenologiczny początek jesieni jest najbardziej zróżnicowany geograficznie, co doskonale widać w polskich parkach narodowych, gdzie przyrodę zachowano w niemal nienaruszonym stanie. Może nastąpić nawet miesiąc wcześniej w polskich górach niż na nizinach.
Kulturowe wyznaczniki jesieni w Polsce
W polskiej tradycji liczne wydarzenia i zwyczaje wskazują na to, kiedy zaczyna się jesień. W pierwszy dzień jesieni ma miejsce początek roku szkolnego, co dla dzieci i ich rodziców oznacza nieoficjalny koniec lata. Przy okazji odbywają się też liczne zjazdy absolwentów z dawnych lat.
Kiedy zbliża się kalendarzowa jesień – a wraz z nią jesień astronomiczna i jesień meterologiczna – w całej Polsce odbywają się tzw. dożynki. To święto plonów, tradycyjnie odbywające się na przełomie lata i jesieni, które symbolizuje przejście od jednej pory roku do drugiej. Rolnicy świętują zebranie kłosów zbóż i innych plonów, często przy dźwiękach muzyki z miodem pitnym w dłoni.
Oprócz tego pierwszy dzień jesieni stanowi początek sezonu na grzybobranie. Co prawda liczni grzybiarze już pod koniec lata wybierają się na pierwsze wędrówki po lesie, żeby znaleźć najsmaczniejsze lub najdroższe grzyby, ale tak naprawdę grzybobranie to aktywność typowo jesienna, szczególnie popularna we wrześniu i październiku, gdy już ma miejsce jesień astronomiczna, a jesień meteorologiczna wyraźnie wpływa na naturalny krajobraz.
W polskim społeczeństwie funkcjonuje też powszechne przekonanie, że jesień to czas nasilenia depresji, kryzysu wieku średniego i podobnych problemów. Choć nie u wszystkich, ponieważ tzw. jesieniary – wśród których są również silverki po 50-tce –uwielbiają jesień ze wszystkimi jej wadami.
Wpływ zmian klimatu na datę rozpoczęcia jesieni
Globalne ocieplenie – tak często negowane przez teorie spiskowe – znacznie wpływa na kalendarzowe pory roku. Badania wskazują, że w ostatnich dekadach jesień w Europie zaczyna się średnio o 4-5 dni później niż jeszcze 30-40 lat temu. Zmiany te mają poważne konsekwencje dla natury, ponieważ drzewa później zrzucają liście, ptaki opóźniają swoje migracje, a niektóre gatunki roślin kwitną po raz drugi w ciągu roku.
Naukowcy przewidują, że jeśli obecne trendy się utrzymają, do końca XXI wieku jesień w Europie może nadchodzić wielkimi krokami nawet 2-3 tygodnie później niż obecnie.
Określenie dokładnej daty początku jesieni zależy od przyjętych kryteriów. Jesień kalendarzowa to co innego niż jesień astronomiczna lub meteorologiczna. Niezależnie od tego, czy kierujemy się astronomią, kalendarzem, czy obserwacją przyrody, jedno jest pewne – jesień to fascynujący okres przemian w otaczającym nas świecie. Kiedy słońce przechodzi przez punkt wagi, a jego promienie słoneczne padają prostopadle na równik Ziemi, wiemy, że nadeszła nowa pora roku. Jesień astronomiczna rozpocznie się, zwiastując zbliżającą się wielkimi krokami kalendarzową zimę.
Dominik Kaczor
Z wykształcenia inżynier, z zamiłowania człowiek od treści w sieci. Głową w Internecie, sercem w górach – Beskidzie Wyspowym, z którego pochodzi. W Seniore odpowiedzialny za projekty skierowane do osób 50+. Wierzy, że życiem można się cieszyć każdego dnia, bez względu na wiek.